August Koopman
-
/
August Koopman was born and raised on Kleinvlei farm. He reminisces about growing up on the farm, raising a family there and New Year’s celebrations.
August Koopman shares his experience of encountering a waterbaas (water boss). He tells of hunting porcupine at night in the veld and collecting herbs to make veld medicine.
August Koopman was born on Kleinvlei in 1944 and grew up there. Back then people lived the way they should live and all children played together. He married and had children on the farm. New Year’s was a happy event, when a group would go from farm to farm to get sweets and cooldrink. August says that now it is a wild life. It was great on the farm, so great that it made you happy.
People said there was something alive in the fountain, but they did not know what. Once someone wanted to get water and the water pulled back. They said it was a waterbaas (water boss).
They hunted a lot at nighttime, catching porcupines, which they cooked and ate in the veld. August says it was very tasty. They would also collect all kinds of herbs from the veld for particular ailments. The waterbaas would pull you underwater and take you to his children.
August tells of a man who looked like a baboon, and no one ever went near his house. August pauses a lot and says he has forgotten most stories, but mentions something about paljas (magic).
August Koopman. I was born here on the farm.
Give the name of the farm.
Kleinvlei.
How old are you?
I was born in 1944.
Okay, now continue with where you grew up, how you grew up.
I grew up here. I grew up here on the farm.
You can speak, just speak.
No, I don’t know what…
Tell us what it was like in those days.
Those days were, we still had a life like people are supposed to have, but now, but now you have another life. It is a wild life. In those days you could go to other people, could say; us children played, but now they don’t any more. Now a different time.
Now tell us, what was it like at that time when you… What were your father and them like?
……..
……..
Just tell us what it was like when you grew up, up to when you worked, when you had children, got married, and… those things.
I grew up on the farm and I got married here and me and my wife lived together here and later she died, only me and the children were left.
How did you celebrate New Year?
In those days, New Year, in those days, New Year was lekker*. On the mornings of Christmas Eve a whole group of us went, we went to every farm and got sweets, got cooldrinks*, but it is not like that any more. You know, this is not like that any more. It is now a wild life. Everyone now fights and fights.
What was it like on the farm in those days?
It was lekker on the farm. It was lekker, it was lekker, you enjoyed everything, was so lekker, you just felt, you felt happy. Yes. But now we quarrel and fight. And it, I don’t like that. I grew up here like I am now, if I get up like this, I want to go sleep like that – friendly. So.
Your mother and father told you and them many stories, didn’t they? Do you still remember?
Oh, no.
Think about it… a ghost story, or…
[mumbles]
No…
Okay, they told you and them about the people who lived in the water, water bosses. Do you remember those stories that they told?
Just opposite from where we lived was a small spring. Now, this spring, ahh, there was something in the spring that I, I cannot say what it was. But it was alive. One morning I went to fetch water, then I saw this thing sitting there at the spring, and then we carried on with this thing, and then a grandma saw it, then the grandma later came over and spoke about it. Now, when we wanted to draw water, the water drew back. But another time (inaudible 04:27-04:30) busy messing with that thing, the water drew back, then the grandma came again later, the grandma, “It’s okay, you can get water again now,” then the water came bubbling out again.
Wat did the grandma say, what was it?
Uhh, a water boss. Yes, yes, yes.
Did the grandma also say what this water boss did?
When I looked at how it was, that time that I, every time after that I didn’t get water, only the grandma, then the water appeared again. So. Yes, there was a spring like that above the house. But, but it was, it was many years ago. Years and years ago.
Did you and them hunt?
Yes. Oh Lord, we hunted a lot.
Tell us how you hunted.
In the evenings we would go; around, around full moon went to the veld*, then we hunted porcupine. Yes.
Tell us. Tell us how you hunted porcupine.
When you get the porcupine, some say a porcupine shoots the quills at you, then you later discover, no, it isn’t true. If you touch it yourself, then the quill sticks to you. But a porcupine doesn’t shoot a man. No, after you’ve hit it, we hit the porcupine, no quills are shot.
What did you do with the porcupine?
We pulled it, we warmed it up, pulled out the quills, then we scraped it, then we slaughtered it, then we opened it, and then we cooked it. The skin we braaied*, the head we put under the ash.
What does it taste like? Nice?
Ohhhh, it eats, it eats.
Let’s say you were sitting around the fire, without electricity. The people told many stories then, didn’t they? Do you still remember one or two?
Uh-uh.
An old ghost story…
No.
…..
No, no, there… in the evenings we mostly, us children… Look, in those days children couldn’t be like adults – there in the bushes, there we played. Until our parents said, “Come, come, come and eat and come and sleep.”
You and them drank many herbs, didn’t you? Tell us about the herbs.
We drank a lot of, of dassiepis [solidified dassie* urine] and, and, what is it? … witvergeet [a traditional medicinal plant of the Khoisan, literal translation “white forget”] and, and offermaantjiebos (?? 07:01), our parents always gave us these herbs for winds, I don’t know what else, stomach ache, and those things.
Can you tell us more about the water boss? What did the people say, what did he do? Why were you scared of him?
They always said, he pulled you in under the water and then, and then he took you to his children.
And then? Tell us what they said.
I can’t remember that well.
The guy told me about a man who, I don’t know where the man lived, he said the man had a… If you know, you have to stay away from the man’s house, if he’s inside the house, a baboon foot and a baboon hand and a baboon head, and, and, when you get there, if someone goes to the house, then the baboon head shows [indicates nodding head], but it’s a dead head, then it shows. And the guy said, one can’t go into that man’s house any more, and that man, how do they say, what is that kind of person? … Uhh, what do they call those people? … There is a name they call them… I can’t now…
A paljas* carrier?
No, another name…. What do they call this…? No, it is not the paljas carrier, say a … probably then…
Witchdoctor.
No, something else. What do they call the name? … How come I am now so out of…
You’ll probably remember later, just continue.
………..
No, I’m out now.
………
No, I’m now completely out of that…
What did they say, what does the baboon head do, and the things in the house, why are they there?
It is, that stuff tells that man when someone is coming, they tell him what, the man is actually a doctor, they tell the man when someone is coming. When you get there, he said, when you enter, the man already tells you what you’re there for. Those things have already told him.
So it’s almost like a paljas carrier.
Yes. Yes, yes, those things tell him.
Where did the man live?
I really don’t know where he lived. The other man who told me. It seems he is also not a man who is alone.
Okay. What does it mean, when a man is alone?
It seems he also has a lappie [small cloth].
Okay, tell us more about the lappie.
[laughs]
I don’t want to know about the lappie. No, they always tell me such stories, stories. But then I also just forget the stuff. And sometimes he has also had a drink, yes. Speaking about such unusual things.
Can you remember nothing more?
Uh-uh.
August Koopman is op die plaas Kleinvlei gebore en het daar grootgeword. Hy dink terug aan sy grootwordjare op die plaas, hoe hy sy kinders daar grootgemaak het en hoe hulle Nuwejaar gevier het.
August vertel dat hy al ’n waterbaas teëgekom het. Hy vertel hoe hulle kruie gepluk het om veldmedisyne te maak, en snags ystervarke in die veld gejag het.
August Koopman is in 1944 op Kleinvlei gebore en het daar grootgeword. Destyds het die mense gelewe soos ’n mens moet lewe en het al die kinders saam gespeel. Hy was getroud en sy kinders is op die plaas gebore. Nuwejaar was lekker gewees. Dan het ’n groepie van hulle van plaas tot plaas gegaan om lekkers en koeldrank te kry. August sê nou is dit ’n wilde lewe. Dit was lekker op die plaas, so lekker dat dit jou sommer gelukkig gemaak het.
Mense sê daar was ’n lewende wese in die fonteintjie, maar hulle het nie geweet wat dit was nie. Eenkeer toe iemand wou water skep, het die water teruggetrek. Hulle het gesê dit was ’n waterbaas.
Hulle het destyds dikwels snags ystervarke gejag, wat hulle dan in die veld gaargemaak en geëet het. August sê dit was baie smaaklik. Hulle het ook allerhande kruie uit die veld vir spesifieke kwale gebruik. Daar is gesê dat die waterbaas jou onder die water sou intrek en jou dan na sy kindertjies toe sou vat.
August vertel van ’n man wat soos ’n bobbejaan gelyk het en niemand het ooit weer naby sy huis gekom nie. August bly vir lang rukke stil en sê hy het die meeste stories al vergeet, maar noem tog iets oor paljas.
August Koopman. Ek is hier, op die plaas gebore.
Sê die plaas se naam.
Kleinvlei.
Hoe oud is Oom?
Ek is gebore in 1944.
Oukei, nou gaan net aan hoe, waar Oom grootgeword het, hoe Oom grootgeword het.
Ek het hier groot-, ek het hier grootgeraak op die plaas.
Jy kan maar, praat maar.
Nee, ek weet nou nie wat nou nie …
Vertel vir ons, hoe was dit daai tyd gewees.
Nee, daai tyd was, het ons nog ’n lewe gehad soos mense moet lewe, maar nou, maar nou het jy mos ’n ander tyd. Dis ’n wilde lewe. Daai tyd kan mens na ’n ander mense gegaan het, gesê het, ons kinders het gespeel, maar nie nou meer nie. Nou ’n ander tyd.
Nou vertel vir ons, hoe was dit daai tyd gewees toe Oom … Hoe was Oom se pa-hulle gewees?
……..
……..
Oom, sê nou net hoe dit gewees het daai tyd van Oom grootgeword het tot waar Oom gewerk het, tot waar Oom kinders gekry, vrou gevat het, en … dié goeters.
Nee, ek het op die plaas grootgeraak en hier het ek vrou gevat en hier’t ek en my vrou saam gelewe en sy het lateraan van my afgesterwe, net ek en die kinders wat oorgebly het.
Goed, hoe het Oom Nuwejaar gehou?
Nee, nee, nee, daai tyd van Nuwejaar, daai tyd van Nuwejaar was lekker gewees. Oukrismisoggende dan gaat ons ’n hele groepie, dan gaan ons hier by elke plaas en kry lekkers, kry koeldrank, maar nou is dit nie meer so nie. Nè, hierdie is nie nou meer so nie. Is nou ’n wilde lewe. Nou, nou, loop dit almal baklei en baklei.
Hoe, hoe was dit destyds gewees op die plaas?
Nee, op die plaas was dit lekker gewees. Dit was lekker, dit was lekker, jy geniet alles, is so lekker, jy voel sommer, jy voel gelukkig. Ja. Maar nou, loop ons en stry en baklei. En dit, ek hou nie daarvan nie. Nee, ek is maar hier grootgeraak soos ek nou wil altyd, as ek so wil opstaan, so wil ek loop slaap – vriendelik, so.
Oom-hulle se ma en pa het mos vir Oom-hulle baie stories en goed vertel. Onthou Oom nog?
O, nee.
Dink so bietjie … ’n spookstorie, of …
[mompel]
Nee …
Oukei, hulle het mos vir Oom-hulle vertel van die mense wat in die water is, waterbase. Onthou Oom daai stories wat hulle vertel het?
Nee. Nee, net daar oorkant waar ons gebly het, daar was ’n fonteintjie gewees. Nou dié fonteintjie, ahh, daar was iets in die fonteintjie wat ek, ek kan nie sê wat dit gewees het nie. Maar dis lewendig. Een oggend, toe loop haal ek water, toe sien ek dié ding sit daar by die fonteintjie, en toe gaat ons vreeslik aan met dié ding, en toe het ’n ouma dit raakgesien, toe’t die ouma later oorgekom en daaroor gepraat. Nou, toe ons wou water skep, toe trek die water terug. Maar ander tyd (onhoorbaar 04:27-04:30) met daai ding staan mors, toe trek die water terug die water terug, toe kom die ouma later weer, die ouma: “Toemaar, nou kan julle weer water,” toe kom borrel die water weer uit.
Hoe het Ouma gesê, wat is dit?
’n Waterbaas. Ja, ja, ja.
Het Ouma nog vertel wat maak dié waterbaas?
Nee, nee, nee, toe ek kyk hoe hy loop, daai tyd toe ek, elke tyd daarna kry ek nie water nie, net die ouma, dan kom die water weer. So. Ja, so ’n fontein daar bo, was bokant die huis gewees. Maar, maar dis, dis baie jare terug. Jare en jare terug.
Het Oom-hulle altyd gejag?
Ja. O Here, ons het baie gejag.
Vertel vir ons bietjie van hoe Oom gejag het.
Nee, nee, so in die aande, dan loop ons so, so, so volmaan, dan loop ons veld toe, dan gaan jag ons ystervark. Ja.
Vertel vir ons. Vertel hoe Oom ystervark gejag het.
As jy die ystervark kry, ’n paar het gesê ’n ystervark skiet die penne na mens toe, dan vind jy later uit, nee, dis nie waar nie. As jy dit self raak, dan sit die pen aan jou vas. Maar ystervark skiet nie ’n man nie. Nee, na jy hom geslaat het, slaat ons die ystervark, nee, daar skiet niks penne nie.
Wat maak Oom dan met die ystervark?
Nee, ons trek hom, ons maak hom warm, trek die penne, dan skraap ons hom, dan slag ons hom uit, dan maak ons hom oop, en dan kook ons hom, die vel braai ons, kop steek ons onder die as.
Hoe smaak hy, lekker?
O-e-e, hy eet, hy eet.
Sê maar nou, Oom, as Oom-goed saans, daar’s nou nie elektrisiteit nie, as Oom om die vuur gesit het, het die mense mos baie stories vertel. Onthou Oom nog so een of twee?
Uh-uh.
Ou spookstorie …
Nee.
…..
Nee, nee, daar … ons het meestal in die aande het ons kinders … Kyk, daai tyd kon die kinders nie soos die grootmense wees nie, daar in die bosse, daar speel ons. Tot ons ouers sê: “Toe, toe, kom julle eet en kom slaap.”
Oom-goed het mos baie kruie gedrink. Vertel vir ons bietjie van die kruie.
Nee, wat ons baie gedrink het, is, is, dassiepis en, en, wat is dit? … witvergeet (?? 06:57) en, en offermaantjiebos (?? 07:01), dié kruie het ons ouers altyd vir ons gegee vir winde, ek weet nie wat alles nie, maagpyn, en dié goeters.
Kan Oom nog vertel van dié waterbaas? Wat het die mense altyd gesê, wat maak hy? Hoekom was Oom-hulle bang vir hom?
Nee, hulle het altyd gesê, f uhhm, hy trek ’n mens onder water in en dan, en dan vat hy jou na hulle kindertjies toe.
En dan? Vertel vir ons wat hulle gesê het.
Ek kan nie so lekker onthou nie.
Die ou vertel my van ’n man wat, ek weet nie waar die man bly nie, hy sê die man het ’n, as jy weet, moet jy wegbly daar waar die man se huis is, as hy binne die huis is, ’n bojaan-voet en ’n bojaan-hand, en ’n bojaan-kop, en, en, as daar ’n mens kom, as daar ’n mens nou na die huis toe kom, dan wys die bojaan-kop [wys na kop wat knik], maar dis ’n dooie kop, dan wys hy. En die ou sê, ’n mens kan nie meer in daai man se huis kom nie, en daai man, hoe sê hulle, wat is daai soorte mens? … hoe sê hulle vir daai klas mense? … is mos ’n naam wat hulle vir hulle sê … ek kan nou nie …
’n Paljasdraer?
Nee, so ’n ander naam … Hoe sê hulle vir dié …? Nee, dis nie die paljasdraer nie, sê ’n … seker dan vir die …
Toordokter.
Nee, so ander iets. Wat sê hulle nou vir die naam? … Hoe’s ek dan nou uit …
Maar Oom kan seker maar later weer byval, gaan maar aan.
………..
Nee, ek is nou uit.
………..
Nee, ek is nou heel uit daai …
Hoe sê hulle, wat maak die bojaan-kop en die goeters in die huis, hoekom is dit daar?
Dis, di-, daai goed, sê nou vir daai man wanneer iemand na hom kom, dan sê hulle wat, die man is eintlik ’n dokter, hulle sê vir die man as daar iemand kom. As jy daar kom, dan sê die, as jy inkom, dan sê die man klaar wat jy daar kom maak. Dié goed het hom klaar gesê.
So dis amper soos ’n paljasdraer.
Ja. Ja, ja, daai goed sê vir hom.
Waar’t die man gebly?
Ek weet glad nie waar hy gebly het nie. Die ander man wat my vertel het. Lyk my hy is ook nie ’n man wat allenig is nie.
Oukei. Hoe bedoel dit, as ’n man nou nie allenig is nie?
Lyk my hy het ook ’n lappie.
Oukei, vertel vir ons meer van die lappie-goed.
[lag] Ek wil nou weet van die lappie nie. Nee, hulle vertel altyd vir my so storietjies, storietjies. Maar dan vergeet ek ook sommer die goed. En partymaal het hy ’n dop ook in, ja. Praat hy oor sulke orige goete.
Kan Oom nou niks meer onthou nie?
Uh-uh.