<

James Joubert

James Joubert was born in an area known as Die Rug in 1954. He grew up on Klipgat farm with his uncles, who were subsistence farmers.

James Joubert shares stories of his unconventional childhood living on Klipgat, cooking and sleeping in a cave for some time. He explains how he and his uncles farmed, and shows where the crops were grown, where the houses and shade trees stood and where the family graves are.

James Joubert was born in an area known as Die Rug in the year 1954. In 1964 he moved to Kleinhoek with his family, and went to school at Grootkloof Primêr. He walked to school across Algeria every day. He dropped out of school when he did not feel like attending any longer and got a job packing bags of wood. Klipgat is an isolated place with not much water. Water was collected in buckets and taken to the farmland. James’s uncles lived at Klipgat for about 25 years and for the first two years slept and cooked in the cave. They built a house, but still used the cave as a kitchen. About 1000 people have visited and slept in the cave, and his family is buried on Klipgat. Three families lived there, renting their area at 50c a month. Most of their food they grew themselves. James describes Klipgat as a lonesome but nice place – a place of love. His one uncle always made bean soup and askoek, or “ash cake”. When they wanted meat they hunted dassies or wild antelope in the mountains. His uncles did various jobs, including working with cedar wood. When his uncles were very old they moved to Algeria to be taken care of by other family members. They also made a living out of buchu and rooibos tea. He and his father worked as guides in the mountain, with donkeys for tourists.

James shows where the vegetable gardens, fountain, two houses and cemetery were. His uncles built the houses themselves using stone, clay and thatch for the roof. They farmed with sweet potato, oats and wheat. The soil was very fertile. In the Kleinhoek cemetery James’s father, grandmother, one uncle, and two of his sister’s children are buried. His other uncles are buried at Grootkloof. James says that they treaded deep steps in the Cederberg.

 

My name is James John Timotheus Joubert. I’m the son of Paul Joubert. We lived there on Die Rug. There I was born, and in 1964 we moved from there to this place, this place they call Kleinhoek. And from here I continued my schooling in Grootkloof Primary, it was still uhh, Mister Afrika and Mister Adams. They were our teachers in those years. My and my sister, we had to walk from here in the mornings, over Algeria, to school and back again in the afternoon.

And later on I decided I didn’t want to go to school and I then started working. My first work was to pack wood, for the people at Credo (?? 01:30), who paid me 50 cents a bag. And after that I went to work for the Oliviers, and they paid me 40 cents a day. That was my daily wage. But the Lord was good to us. He carried us through those things. And me and my parents, and my family, not my family but my brothers and sisters, we lived in this place for twenty years. It’s an isolated place but, we took a lot of food out of this place. There isn’t a lot of water here, there was only a spring here, but we, some of the things we watered with buckets so that we could get a harvest from them.

And here where I’m now sitting, me and my three uncles, Uncle Frederik, Boeta* Oubaas*, Uncle Neels and Uncle Dan, here they lived for about 25 years. The first year that they came to live here, they slept and cooked and did everything in this cave for a year or two. Later on they built a house for themselves a bit lower down, that they slept in – we’ll get to that later – but this place was their kitchen. And I can’t be sure this morning but more than a thousand people have been in this cave to visit my uncles. You know, this morning I want to, they’ve all passed but they were good people. They only had friends, they didn’t have enemies. This place was built with love and, my pa and my grandma and my one uncle were also buried in this place, so this place will always be dear to my heart. I love this place very much. Is that alright?

Yes. Tell us, how were the living conditions here?

Yes, it was like this here: We were only three families here and the shop was behind, our shop was at Tielman Niewoudt’s. From here we had to go, with the pack donkeys, to fetch our flour and sugar and coffee and stuff there. And we rented this place from Hennerik Kotze. He asked us 50 cents a month. When we lived here. Life was like this: Most of the time we took our food from our gardens and stored it for the other times. We planted pumpkins, beans, potatoes and sweet potatoes, mostly sweet potatoes, and that was our dinges*. We also had lots of visits from the church councils who came to visit us over the years. It was pleasant to live here, even though it was lonely and isolated, but we really enjoyed lived here. And, the living conditions treated us well, really well. This morning I want to say that hardship taught me a lot. That is why I’m where I am today, because I learnt something. Today you have to, you have to look after yourself and you also have to think about doing to others, what you want done to yourself, and so.

This place, I want to say this morning, was a place of love. Here we lived together in love. Our three families borrowed from each other what we didn’t have, the one helped the other. And my uncle, he was the one who made the askoeks* – askoek and bean soup, that was the nicest food those years. And my uncle always gave us some.

Did you hunt here later on?

Yes. We also kept dogs in those years. Meat was scarce. We also didn’t have money to buy meat. So then we took the dogs and there, there are many dassies* here in the kloofs* – in those years there wasn’t a ban on catching them. We caught dassies and also wild buck in those years, to live from. It was our meat.

Tell us how you planted and worked with the donkeys.

Yes.

Took the tourists out into the veld. And then tell us a bit about the transporting of cedar wood and about Ouboeta Ou Askoek (?? 06:24).

That’s it. Most of the time, we, most of the earth was dug up – the people who, there will be people who will maybe know and some who don’t know – we broke up the soil. That means you dig two, you dig deep, because you have to dig up the stuff of these ferns down below, so that you can plant again next year. We mostly used spades, there is one piece of land that we ploughed, turned over with the donkeys. We sowed a bit, this soil we also ploughed with the donkeys, so we made use of the donkeys a lot in this place. And then my uncles were men who did cedar wood, did cedar wood work at Algeria. From up above in the mountains they carried planks, to go sell down there in the Sandveld. And from there they then carried food, so they had a load to carry in both directions. That was their life. My uncles never had a permanent job. They worked like this for themselves. And uhh, thus they made a living. And my oldest uncle was more than 90 years old. So, they had long lives.

My, my three uncles, all three of them, later went to live with their sisters’ children, over there at Algeria. They had to leave this place because of age. Not one of them married. It was only my pa who married, my three uncles didn’t take wives. We also cut buchu. For Nature Conservation and also for Reina Kotze, which also provided us with money to stay alive. And there’s also a lot of rooibos* tea here in the mountains. This we also cut, and made a living from that.

Then the guides: My three uncles, and my father, and myself, acted as guides in the Cederberg mountains with the pack donkeys. We… Tourists from the Cape, and overseas, from everywhere, they made bookings at the Cederberg office and then they let us know we had to come, there were people who wanted guide work done. Then we went with the donkeys, and then we went for four to ten days into the mountains with the people who packed their stuff on the donkeys and afterwards they came back and for that we also got a fee. And with that we bought food for ourselves.

The people told you many stories, didn’t they? Do you still remember a story or two that they told?

Yes. My uncles and them told many stories. My one uncle told of a, of the devil who hit people with a sjambok*. … [unclear/untranslatable]. So that is one story that my one uncle told.

My one uncle was so thankful for his pension – a man came here, his name was Daantjie Saayman, then my uncle said that he must please go say to the government, thanks a lot for the pension that the guy received every month.

So, as I said, they were always grateful. For what they received.

Did they maybe tell a mountain story?

O yes, that, that, told a story about, behind here in Duiwelsgat [Devil’s Hole], there, that year the buchu often fetched a good price and people went there to make buchu. And, there was a man whose wife was pregnant, and they went to cut buchu there below in Duiwelsgat. And in the evening the wife became ill, and then all the people who had cut buchu there, left. Was only the man who stayed with his wife, and that night the woman died. And then he gathered a lot of wood and made a fire and he had a small violin. He was playing, but he said that as he sat playing, he could see both sides of her, the tigers – as they called them at the time – were watching him. But he kept vigil at his wife’s corpse the whole night until the next morning, and then he brought down the woman’s corpse. And nothing happened to him.

This is James Joubert, and we’re now standing here at the hole in the rock where the Joubert brothers and he lived. This is an extraordinary place and I feel privileged to visit the place today with Uncle James, and to preserve the stories for the descendants, here with Oom James.

This is James Joubert, in front of the hole in the rock where he and his uncles lived.

I’m now going to show you where my uncles and I lived. You can come.

We’re now walking with Uncle James to the entrance of the hole in the rock where he and his uncles lived.

Welcome in my home where my uncles and I lived.

See, down here, this was our garden, down here, along there, over there, everywhere. There where the white, sakkieblaar (?? 00:09) is, there is the spring where we got our water. So you can see, those slopes didn’t have water, we had to carry it from the spring, with buckets, to irrigate the gardens.

Tell us where one had to walk.

Through here was a path, there past the wild olive tree, up there went our path and here, just around the corner, stood an acorn tree, for many years. When we got here, the acorn tree was already there, so I don’t know whether there had been people here before us. But this section up here, and over there, there was also a house, and higher up was the other house. The cemetery is a bit higher up. We will still go there.

You may speak.

This was my uncles’ home. The first couple of years they lived in the cave, but later on they built a house here out of clay and rock. They built it themselves and the roof was a reed roof, made from poles and reeds that we cut in the mountains that we built on. They were only three men and they lived here in this house.

These were the gardens of the Jouberts, down here. These, where these (?? 00:07) stand, were all sweet potato fields. Against the slopes we mostly sowed oats and wheat, but these were the sweet potato fields, down here. All the way down here, to low down in the valley, my uncles and them used to garden. It was a fertile little place and, they cultivated it like that.

This is the cemetery in Kleinhoek. Many tears were shed here, because my pa is buried here, and my grandma, and my one uncle, and two children of my sister are also buried here, so five graves of the Joubert family lie here in Kleinhoek, and of the Willemses, because my grandma was Grandma Maria Willems. She’s buried here. She was also over 90 years old, and my pa, he passed away in 1976. My pa wasn’t that old, he was only 63 when he passed away, and he is buried here. And we shall, we shall always have this place in our thoughts…

[whispering]

… Yes, yes, my other uncles are buried over in Grootkloof. They were not buried here, but there will always be a memory of them… because they left deep traces here in the Cederberg mountains.

This grave here is my pa’s. It’s my pa who is buried here and here, higher up, my grandma, and the other one is my uncle, and those two there are my sister’s two children. They passed away young. That is my uncle, and that is my grandma, and that is my pa.

This drum that you see here, this was an oven. You go get wood, and then you make a fire inside the oven, and in the meantime the bread rises, and when the bread has risen, then you come and take the pans and place them here in the oven. Then you close him* for an hour, and then after an hour you can take him out, then your bread is done.

This was the, this was our shade tree. Our houses stood lower down, but it’s so overgrown there now, we won’t see anything there, the bushes have overgrown him*. But it was a very nice, it was a wild olive tree and it gave us nice shade.

Here was our threshing floor. The harvest that we had in the garden, we handled it here. We handled beans and wheat here, and then poured it into bags, and kept food for the winter.

[mumbling]

And from here one can also see the entrance to the cave. It’s overgrown over there but one can still see where the cave is. And ehh, you see the… It was a nice lookout, to be able to see from the cave, because the gardens and stuff all stretched down from the cave, so one could see it.

Look, as far as you can see, everywhere was garden, that the Jouberts made. They were hardworking people, they didn’t shy away from hard work. There were gardens all the way down this kloof here.

Tell us a bit about the cave.

This is the cave in which Attie Kleinhoek’s groceries – flour and coffee and sugar – were stored. Tielman Nieuwoudt always delivered them here; it was the store. Then the groceries were collected here and taken down to Kleinhoek.

Show us where it is.

Down here, down here. If you look there in the distance, you’ll see the cave. It’s about 20 minutes’ walk from here before you get to the cave. Below the cave is an old milkwood tree, higher up you can see the cave where the people lived.

Here where I’m standing now, the footpath goes down to the school. It’s the path I used when I went to school, and it was also our path to the shop, but we had to go down here with the pack donkeys to fetch our food from Tielman Nieuwoudt. This is the path here. If you look, the valley lies down here, the town below is Skilpad town. You see the rugby field and also the dressing room and the school, lying before us. My house is there in Skilpad town. I’ve, I’ve had it, I’ve been living there for about 30 years. I worked for Cape Nature all those years, and then I retired three years ago and now I’m here, at home.

Show us where the Jouberts live, where your home used to be.

Oh, yes. If you stand here and look down back into the valley, there in the distance where that mango orchard… there at the, at the three houses… I was born right there, and my uncles and them lived below here in the river, that camping site used to be where my uncles lived. They lived there for many years and from there they moved to Kleinhoek, which… they were then almost in their final years.

It took me many years to adapt from the life on Kleinhoek to this life, because this life is, was a bit different, because there are a lot more families here, and people that you live with, and Kleinhoek was only the three families, you know. So it was a very big adjustment, that’s why… I’m very happy where I am now, but I’ll probably always long for Kleinhoek, because that was where my life career started.

How does life today differ from life in those years?

Life today differs so much from, shall I say, from the past years. And there’s a lot of money these days. All you need is to want to work, and when you have a job, then you receive a good pay and you can buy food and everything. But in those years when I was growing up, the money and the food were very scarce, so the life career was very different, between Kleinhoek and here. Later on I also got married here, and I have three children who are now living in different places.

James Joubert is in 1954 op ’n plek bekend as Die Rug gebore. Hy het saam met sy ooms op die plaas Klipgat gebly, waar hulle kleinboere was.

James vertel van sy onkonvensionele kinderjare op Klipgat, waar hulle ’n ruk lank in ’n grot kos gemaak en geslaap het. Hy verduidelik hoe hy en sy ooms geboer het en wys waar die lande, huise, skadubome en begraafplaas was.

James Joubert is in 1954 op ’n plek bekend as Die Rug gebore. In 1964 is hy saam met sy familie Kleinhoek toe. Hy het sy skoolloopbaan by Grootkloof Primêr voortgesit. Hy het elke dag oor Algeria skool toe en terug gestap. Later van tyd was hy nie meer lus vir skoolgaan nie en het toe gaan werk. Sy eerste werk was om sakke hout te pak. Klipgat is ’n afgeleë plek en daar is nie veel water nie. Hulle het die tuine met emmers water nat gedra. James se ooms het vir omtrent 25 jaar lank op Klipgat gebly. Vir die eerste jaar of twee het hulle in die grot geslaap en kos gemaak. Hulle het later ’n huisie gebou, maar die grot was nog steeds hulle kombuis. Ongeveer ’n duisend mense het al die grot besoek en daarin geslaap, en sy familie is op Klipgat begrawe. Twee families het daar gebly en die plek teen 50c per maand gehuur. Hulle het self hulle groente gekweek.

James beskryf Klipgat as ’n afgeleë maar aangename plek – ’n plek van liefde. Sy een oom het altyd boontjiesop en askoek gemaak. As hulle vleis wou hê, het hulle dassies of wildsbokkies in die berge gejag. Sy ooms het verskillende werke gedoen, onder andere het hulle ook met sederhout gewerk. Toe sy ooms al baie oud was, het hulle Algeria toe getrek sodat van hulle ander familielede vir hulle kon sorg. Hulle het ook ’n lewe uit boegoe en rooibostee gemaak. Hy en sy pa het as gidse in die Sederberge gewerk en toeriste van pakdonkies voorsien.

James wys waar die groentetuine, fontein, twee huise en begraafplaas was. Sy ooms het die huise self met klip en klei gebou, en die dak was ’n rietdak gewees. Hulle het patats geplant en hawer en koring gesaai. Die grond was baie vrugbaar.

James se pa, ouma, een oom en twee van sy suster se kinders is in die begraafplaas op Kleinhoek begrawe. Sy ander ooms is op Grootkloof begrawe. James sê hulle het diep spore in die Sederberge getrap.

 

My naam is James John Timotheus Joubert. Ek is die seun van Paul Joubert; ons het daar op Die Rug gewoon. Daar’s ek gebore, en 1964 het ons daarvandaan verhuis na hierdie plekkie, die plekkie wat genoem word Kleinhoek. En, hiervandaan het ek my skoolloopbaan ook voortgesit in Grootkloof Primêr, dit was nog, meester Afrika en meester Adams. Hulle was die onderwysers daardie jare vir ons gewees. Ek en my suster, ons het moes soggens hiervandaan stap, oor Algeria, skool toe en agtermiddae weer terug. En, later van tyd toe het ek gebesluit ek wil nou nie meer skoolgaan nie en toe het ek gaan werk. My eerste werk was gewees om hout te pak, vir Credo (?? 01:30) se mense, wat hulle my gebetaal het, vyftig sent ’n sak. En daarna het ek by die Oliviers gaan werk, en hulle het my veertig sent op ’n dag gebetaal. Dit was my dagloon gewees. Maar die Here was vir ons goed, Hy het vir ons deur daardie dinge gedra. En ek en my ouers, en my gesin, nie my gesin nie maar my broers en susters, ons het vir twintig jaar het ons in hierdie plekkie gebly. Is maar ’n afgeleë plekkie, maar uhh, hier het ons baie kos uit hierdie plekkie uitgehaal. Hier is nie baie water nie, hier was maar net ’n fontein gewees, maar ons het ons, party van die goeters het ons met emmers water natgedra sodat ons ’n oes daarvan kon kry.

En hier waar ek nou sit, ek en my drie ooms, oom Frederik, boeta Oubaas, oompie Neels en oompie Dan, hier het hulle vir plus-minus vyf-en-twintig jaar gebly. Die eerste jaar wat hulle hier gekom bly het, het hulle seker vir ’n jaar of twee hier in hierdie grot geslaap en kos gemaak en alles. Later van tyd het hulle so ’n bietjie laer af, ons sal later daarby kom, ’n huisie vir hulle gebou, wat hulle in geslaap het, maar hierdie plek was hulle kombuis gewees, en ek kan vanmôre nie sê nie, maar hier was meer as duisend mense in hierdie grot al gewees wat besoek by my ooms kom aflê het. Wee’ jy, ek wil vanmôre, hulle is almal oorlede, maar dit was goeie mense gewees. Hulle het net vriende gehad, hulle het nie vyande gehad nie. Hierdie plekkie is opgebou met liefde, en, uhh, my pa en my ouma en my een oom is ook hier in hierdie plek gebegrawe, so hierdie plek sal my altyd na aan die hart lê, uhh, ek is baie lief vir hierdie plek. Is dit orraait?

Ja. Oom James, hoe was die lewensomstandighede hier?

Ja, hier was dit so gewees, ons was net drie gesinne hier gewees en die winkel was agter gewees, by Tielman Niewoudt was onse winkel. Hiervandaan het ons moes gegaan het, met die pakdonkies, om onse meel en suiker, en koffie en goeters, daar te gaan haal. En, ons het hierdie plekkie gehuur by Hennerik Kotze. Hy’t vir ons vyftig sent op ’n maand gevra. Toe ons hier gebly het. Die lewe was so gewees, ons het maar die meeste van die tyd onse kos uit onse tuine uitgehaal en dit maar gebêre vir die ander tye. Ons het pampoen, boontjies, aartappels en patat, die meeste was patat gewees, geplant en dit was onse dinges gewees. Ons het ook baie besoek van die kerkrade hier gekry wat hier vir ons kom besoek het oor die jare. Dit was aangenaam om hier te bly, al was dit so eensaam en alleen, maar ons het hier baie lekker gebly. En, die lewensomstandigehede het vir ons goed behandel, baie goed. Ek wil vanmôre sê dat ek het baie geleer uit swaarkry uit. Uhh, dit is waarom ek is waar ek vandag is, omdat ek iets geleer het. Mens moet vandag vir jouself, jy moet aan jouself dink en jy moet ook dink wat jy aan ’n ander doen, wil jy ook aan jouself gedoen hê, en so.

Hierdie plekkie, wil ek vanmôre sê, was ’n plek van liefde gewees. Hier het ons met liefde saamgewoon. Ons drie gesinne het maar so onder mekaar geleen wat ons nie het nie, die een het vir die ander gehelp. En my oom was die een wat die askoeke gemaak het, askoek en boontjiesop, dit was die lekkerste kos daai jare gewees. Enne, my oom het altyd vir ons daarvan gegee.

Het julle gejag hierso later?

Ja. Verder het ons ook maar daai tye honde aangehou, vleis was maar skaars gewees. Ons het ook nie geld gehad om vleis te koop nie, dan’t ons maar die honde gevat en hier op, hier in die klowe is baie dassies, daai jare was daar nou nie verbod dat jy hom nie mag vang nie. Dassies, en wildsbokkies het ons ook daai jare gevang, om ook maar van te lewe. Dit was onse vleis gewees.

Oom James, vertel vir ons hoe Oom James geplant het, en dan gewerk het met die donkies ook.

Ja.

Die toeriste uitgevat het in die veld en vertel dan ’n bietjie van die sederhout-aanryery en van Ouboeta Ou Askoek (?? 06:24).

Dis hy. Die meeste van die tyd, ons, ons het, die meeste van die gronde is omgespit, die mense wat, daar sal mense wees wat miskien weet en party wat nie weet nie, ons het hom gedol. Dit beteken jy spit hom twee, spit diep, want hierdie varings se goed moet jy onder dol, solat jy kan weer die next jaar plant. Die meeste van die gronde is met die graaf gewerk, daar is een gronde wat ons met die donkie, met die donkies ploeë, hom omgeploeg het. Ons het ’n bietjie gesaai, dié’t ons ook geploeg met die donkies, so ons het baie gebruik gemaak van die donkies op hierdie plek. En dan was my ooms, was manne gewees wat sederhout, sederhoutwerk gedoen het, by Algeria. Nou bo uit die berge uit het hulle planke gedra, hier af in die Sandveld in gaan verkoop. En dan daarvan af het hulle weer kos gedra, so alkante toe het hulle ’n drag gehad om te dra. Dit was maar hulle lewe gewees. My ooms het nooit ’n vaste werk gehad nie. Hulle het maar so vir hulleself gewerk. En, so het hulle aan die lewe  gebly en my oudste oom was in die negentig jaar oud gewees. So, hulle het ’n lang lewens gehad.

Die laaste tyd het my, my drie ooms, al drie, by hulle susterskinders gaan woon, anderkant in Algeria. Toe’t hulle maar hierdie plekkie moet verlaat weens hulle ouderdomme. Nie een van hulle het vrou gevat nie. Dit was net my pa gewees wat ’n vrou gevat het, maar my ander drie ooms het nie een ’n vrou gevat nie. Verder het ons ook boegoe gesny. Vir Natuurbewaring en ook vir Reina Kotze, wat ons ook van geldjies gemaak het om aan die lewe te bly. En rooibostee is hier ook baie in die berge. Dié’t ons ook gesny ook, en daarvan ’n lewe gemaak.

Dan die gidse, dan het my drie ooms, en my pa, en ekself, opgetree as gids in die Sederberge met die pakdonkies. Ons het, toeriste van die Kaap, en oorsee, oral vandaan, het besprekings gemaak by Sederbergkantoor en dan het hulle vir ons gelat weet ons moet kom, daar’s mense wat gidswerk wil laat doen. Dan gaan ons met die donkies, en dan gaan ons so vier tot tien dae in die berge in met die mense om hulle goed op die donkies te pak en ná daardie tyd kom hulle terug en dan kry ons daarvoor ook ’n loon. En daarvan het ons maar vir ons kos gekoop.

Die mense het julle het mos baie stories vertel. Onthou Oom James nog van ’n storie of twee wat hulle vertel het?

Ja. My ooms-hulle het baie stories vertel. My een oom het vertel van ’n, van die duiwel wat die mense met die sambok geslaan het. Toe’t hy gesê, kyk ’n hond slaan bont (?? 09:19), staan vir Willem-weet-nie, daar in die hoekie, so dis wat my een oom vertel het. My een oom was so dankbaar gewees oor sy pensioen, hier was ’n man gekom, sy naam was Daantjie Saayman, toe het my oom vir hom gesê dat hy asseblief daar by die goewerment gaan sê, baie dankie vir die pensioen wat die ou elke maand kan kry.

So, soos ek gesê het, dit was net dankbare mense gewees. Vir dit wat hulle ontvang het.

Het hulle miskien vertel van ’n storie in die berg, Oom James?

O ja, dit, dit, het toe ’n storie vertel van, hier agter in Duiwelsgat, daar ’n, daardie jaar was die boegoe baie keer op prys gewees en toe het die mense daar gaan boegoe maak, en, daar was ’n man gewees wie se vrou verwagtend gewees het, en daar onder in Duiwelsgat het hulle die boegoe gaan sny. En die aand toe raak die vrou siek, en toe loop al die mense wat daar boegoe gesny het weg. Is net die man wat daar by sy vrou agterbly, en, die aand toe, toe sterwe die vrou, en toe’t hy nou ’n klomp hout bymekaargedra en ’n vuur gemaak en hy’t ’n viooltjie gehad. Nou speel hy daar, maar hy’t vertel soos hy sit en speel, so het hy alkant van haar kyk, toe, hulle het daai tyd gesê, kyk die tiere vir hom. Maar hy het heelnag daar by sy vrou se lyk gewaak tot die anderdagoggend, en toe het hy die vrou se lyk afgebring. En hy’t niks oorgekom nie.

Dit is James Joubert, en ons staan nou hier by die klipgat waar die Joubert-broers en Oom James gebly het, so dis ‘n baie merkwaardige plek dié, en ek is bevoorreg om vandag saam met Oom James die plek te kan besoek en die stories te kan bewaar vir die nageslag.

Dit is James Joubert, voor die klipgat waar hy en sy ooms gebly het.

… gebly het.

Ek gaan nou vir jou wys waar ek en my ooms gebly het. Kom maar.

Ons stap nou hier saam met Oom James na die ingang van die klipgat waar hy en sy ooms gebly het.

Welkom by my tuiste waar ek en my ooms gewoon het.

Sien, hier af, dis onse tuine gewees, hier af, daar oorkant langs, oral. Daar waar die wit, sakkieblaar (?? 00:09) is, daar is die fontein, wat ons ons water gekry het. So, jy kan sien, daai hange het nie water gehad nie, ons het moet van die fontein af, met emmers, dit opdra om die tuine nat te gooi.

Sê waar op mens geloop het.

Hierdeur het ’n paadjie gegaan, daar by die olienhoutboom verby, so op het onse paadjie gegaan en hierso, net om die draai, het ’n akkerboom gestaan, vir jare. Toe ons hier kom, was die akkerboom al daar, of so ek weet nie of hier voor ons ook al mense gewees het nie. Maar hierdie gedeelte hier op, en daar oorkant, daar was ook ’n woonhuis gewees, en hoër op was die ander woonhuis gewees. Dan die begraafplaas is bietjie hoër op. Ons sal nog gaan tot daar.

Hierdie is nou my oom se, se woonhuis gewees. Vir die eerste jare het hulle in die grot gewoon, maar later van tyd het hulle vir hulle hier ’n huisie gebou met klei en klip. Hulle het hom sommer maar self gebou en die dak was ’n rietdak gewees, met pale en riete wat ons in die berge gekap het wat hier op gebou is. Hulle was net drie mansmense en hulle het hier in hierdie huis het hulle gewoon.

Hierdie was die tuine van die Jouberts gewees, hier af. Hierdie, soos hierdie restes (?? 00:07) staan, was almal patatgronde gewees. Die hange het ons meesal hawer en koring gesaai, maar hierdie was die patatgronde, hier af. Heel hier af, laag in die vallei af, het my Ooms-hulle altyd tuin gemaak. Dit was ’n vrugbare plekkie gewees en, uhh, hulle het dit so gebewerk.

Dis die begraafplaas op Kleinhoek. Hier is baie trane gestort, want my pa is hier gebegrawe, en my ouma, en my een oom, en dan is hier nog twee kinders van my suster ook gebegrawe, so hier’s vyf grafte wat hier in Kleinhoek lê van die Jouberts-familie, en die Willemse, want my ouma was ouma Maria Willems. Sy’s hier gebegrawe. Sy was ook so in die negentig jaar oud gewees, en dan my pa, is 1976 is hy oorlede. Uhh, my pa was nie so oud nie, hy was maar drie-en-sestig jaar oud gewees toe hy oorlede is, maar hier is hy gebegrawe. En ons sal hierdie plekkie, ons sal altyd in onse gedagte bly …

[fluister]

… Ja, ja, my ander ooms is anderkant in, Grootkloof gebegrawe. Hulle is nou nie hier gebegrawe nie, maar daar is altyd nagedagtenis wees aan hulle … want hulle het diep spore hier in die Sederberge getrap.

Hierdie graf wat hier lê, dit is nou my pa s’n, my pa wat hier gebegrawe is en hier hoër op, dit is my ouma, en die ander een is my oompie, en daardie twee wat daar lê, dis my suster se twee kinders. Hulle is klein-klein oorlede. Dit is my oom, en dit is my ouma en dit is my pa.

Hierdie drom wat jy hier sien, dit was ’n oond gewees. Jy gaan haal hout, en dan maak jy binne-in die oond vuur, en solank rys die brood, en as die brood gerys het, dan kom vat jy die panne en dan kom steek jy dit hier in die oond. Dan maak jy hom vir ’n uur toe, en dan ná ’n uur kan jy hom uithaal, dan is jou brood gaargebak.

Dit was die, dit was onse skaduweeboom hierdie. Onse huise het net so bietjie affer gestaan, maar dis nou so toe daar, ons sal nou nie verder daar sien nie, die bosse het hom nou toegegroei. Maar dit was ’n heerlike, dit was ’n olienhoutboom gewees en hy het vir ons lekker skadu gebied.

Hier was onse dorsvloer gewees. Ons het die oes wat ons in die tuin het, het ons hier kom uitmaak, boontjies, en koring, dié het ons hier uitgemaak, dan in sakke gegooi, en dan vir die winter die kos gebêre.

[mompel]

Sê maar.

Ja, en dan kan ’n man nou hiervan af ook die klipgat se ingang sien, daar oorkant is hy nou so toegegroei, maar mens kan darem nog sien, dit is waar die klipgat is. Enne, jy sien die …. dit was ’n lekker uitkykplek gewees om te kan sien, van die klipgat af, want die tuine en goed het als aan die klipgat af af gelê, so man kan dit gesien het.

Kyk, so ver as jy kan sien, was oral tuin gewees, wat die Jouberts gemaak het. Dit was hardwerkende mense gewees, hulle’t nie omgegee vir harde werk nie. Hulle het heel hier af, hierdie kloof was tuine gewees.

Vertel vir ons bietjie van die klipgat, Oom.

Hierdie grot is die grot wat Attie Kleinhoek se kruideniersware, meel en koffie en suiker gebêre gewees het. Tielman Nieuwoudt het dit altyd hier kom aflaai, en dan was dit die stoor gewees, dan word dit weer hier gekom haal, af Kleinhoek toe.

Oom, wys ons waar dit is.

Hier af, hier af, as jy sien, daar in die verte, sien jy die klipgat, dis so twintig minute se stap hier af, voor jy daar by die grot kom, aan die onderkant van die gat is ’n ou melkhoutboom, hoër op sien ’n man self die grot, waar die mense gewoon het.

Hier waar ek nou staan, is, hier gaan die voetpaadjie af na die skool toe, dis die pad wat ek gebruik het toe ek skoolgegaan het, en dan was dit ook onse winkelpad gewees, maar ons moes hier af gaan met die pakdonkies om onse kos by Tielman Nieuwoudt te loop haal. Dit is die pad hier, as jy nou sien, lê die vallei mos hier af, die dorpie onder is Skilpaddorp. Jy sien die rugbyveld en ook die kleedkamer en die skool, wat nou hier voor ons lê. Daar by Skilpaddorp is nou my woning, ek het nou, ek het hom seker, vir omtrent dertig jaar bly ek nou daar. Ek het al die jare het ek vir Cape Nature gewerk, en toe het ek nou drie jaar gelede het ek afgetree en nou is ek maar hier by die huis rond.

Kyk vir ons waar die Jouberts bly, waar’s Oom James se woonplek gewees.

O ja, as jy nou hier staan en ons kyk hier af so terug in die vallei in, daar in die verte waar daai mangoboord, daar by die, by die drie huisies, net daar is ek gebore, en my ooms-hulle het hier onder in die rivier gebly, hierdie kampeerterrein, dit was my ooms-hulle se verblyf gewees. Hulle’t vir baie jare het hulle daar gebly en daarvandaan het hulle verhuis na Kleinhoek toe, wat hulle’t toe omtrent hulle laaste jare gewees het.

Dit het vir my baie jare gevat om aan te pas van Kleinhoek se lewe en hierdie lewe, want hierdie lewe is, was ’n bietjie anderster, want hier is baie meer huisgesinne, en mense wat jy by bly, en Kleinhoek was mos nou maar net die drie gesinne gewees. So, die aanpassing was baie groot gewees, daarom, ek bly baie gelukkig hier waar ek nou is, maar my verlangste sal maar altyd seker na Kleinhoek wees, want dit is waar my lewensloopbaan begin het.

Hoe verskil vandag se lewe van dourie tyd se lewe, Oom James?

Vandag se lewe verskil so baie van, sal ek maar sê, van die vorige jare gewees. En geld is nou volop, as jy net wil werk, en jy het ’n werkie, dan kry jy nou ’n goeie loon, en jy kan vir jou kos koop en alles, maar in daai jare wat ek nou grootgeword het, was die geld en die kos baie skaars gewees, so die lewensloopbaan het baie verskil, van Kleinhoek en van hier. Hier het ek ook toe later getroud, en ek het drie kinders, wat nou ook op verskillende plekke hulle huisves.