Christa Ressant
-
/
Christa Ressant was born and raised in Wupperthal. She is a teacher and returned to Wupperthal after having taught in various small towns and farm schools.
Christa Ressant shares stories of her childhood and has many fond memories of the festive season and her grandfather harvesting. She speaks of her education to become a teacher, the communal gardens in Wupperthal and of living with her strict grandmother.
Christa Ressant was born and raised in Wupperthal. She went to school there until standard 6 and went to Skoonspruit for high school until grade 10. She then attended a teaching college in Zonnebloem and returned to Wupperthal when she finished to teach at various small towns and farm schools. In 1985 she attended Bellville College for further studies in education and, when her parents fell ill, she moved back to Wupperthal with her husband and children. She taught in Clanwilliam as well as in the Northern Cape.
Her years growing up were a lot of fun. The children got hidings but had a nice life. Because Wupperthal was a missionary town, new ministers would come with different ways and ideas. Christa has many interests and does not stand back for “men’s work”. She is also interested in politics. Back in the day, Wupperthal was a town ruled by law and order. Being a mission station, no alcohol was allowed. You always had to attend church or you would be questioned as to why you were absent. They sang at Singkop during the Christmas season. On Christmas Eve they would go to church, light candles and walk down the road singing Christmas carols. On New Year’s Eve there would be an evening service giving an overview of the year, and everyone would wish each other a happy new year as the clock struck twelve.
She tells a story of her father, who had to harvest but there was no rain, and the harvest was not ready. Her grandfather spoke to God – in those days people openly addressed God – asking for rain. The next day a rain shower came and they could harvest. She also tells us about family members who worked in a shoe factory that was not getting many orders. Every day after work they went to church to pray and then a big order from Namibia (then South West Africa) came in.
People in Wupperthal are trying to get rights to their land, but it is difficult because it is owned by the church. Coming home from school she had to change into her yard clothes to fetch wood and water from the communal tap in the town. They had communal vegetable gardens, but no one would ever steal the crop of another. There was a garden guard, too. Going to give water to the donkeys was their favourite chore because then they could go swimming. Christa says they went to visit her grandmothers regularly – her one grandma would put her to bed at 6pm. They would play in the streets and grownups would join in. Christa is the eldest of three brothers and three sisters. She says they worked well together. She also tells of people eating white ants, but she does not like veldkos – food from the veld – at all. Their neighbours had goats, so they got goat’s milk.
My name is Christa Ressant, born Zimrie (?? 00:11), in Wupperthal, a Moravian town. I grew up there, went to school up to – in the past it was Standard 6, now it’s Grade 8. And from there I went to Schoonspruit. I had my high school career there up to Grade 10. At the time you could… when you were in Grade 10, you could go to a college and study to become a teacher and so I went to Zonnebloem. After Zonnebloem I returned to Wupperthal. That which I had learnt, I applied there, and over time I taught at different small towns and farms. Then, in 1985, I went back to college, to Bellville College where I did the third year. Standard 10. In the course of time I also did Grade 12. I again returned from the city when my parents started to become sick. I then decided, my husband and I and two children decided we were moving back to Wupperthal.
There I taught and there I’ve remained. My husband died and I’ve remained. We were born and bred there, I also taught in Clanwilliam, was also in the Northern Cape for a year, and so on. My school career was very nice, especially in primary school. We still got hidings, for homework. I had a teacher, when we didn’t know what the name of the sum was, or the answer to the sum, he always told us, “Come on, ousie*, come on, ousie*, think.” Those were nice days, we played many games that I would like to bring back for the children. We had a nice life under the… We were Rhenish at first, in 1965 we became Moravian, we are of the Moravian church. It’s a missionary town, as you know.
From time to time different reverends came, each with his own view of how he, what he wanted. I did, I’m interested in everything and my late father taught me everything. I know a bit of everything and although I’m a woman, I won’t, I’m not afraid of doing a man’s work. I have my own tea fields, I have a garden that we cultivate, and I also worked in the construction section for a bit. As I said, I know a bit about everything.
I belonged to many organisations, I’m on the church council, on the supervisory council, and I’m also interested in politics. I won’t say which party but I’m actually quite interested in that as well.
Tell us how Wupperthal was in the past, and how it compares with (inaudible 03:41).
In those days Wupperthal was… there was law and order. You couldn’t just do what you wanted to do. In earlier years, because liquor was not allowed on a mission station, when people were drunk and there was domestic strife, the church ministers of the time chucked him off his land. Today we see new-fangled things starting to take hold. We could do stuff in the past that we may not do any more, like, we did, how can I put it? I don’t know how to put it, but in the past we had to go to church. You had to be, every Sunday you had to be in church. If you weren’t in church, the church council came and asked you, why weren’t you in church? Today we’ve become almost churchless. Funerals are still like that, like in the past. We have our own organisation, the Helpmekaar Doodsgenootskap [Help Each Other Death Society] – everyone that belongs to the organisation has to be present at a funeral. If you can’t be there, you have to provide a good, proper reason to three of the committee members. It is something that today hasn’t yet fallen apart and which people still agree with, and which they try to do.
Tell us about the singing on Singkop, and also how New Year was celebrated at the time, up to now.
Every year, on the last Sunday, or the fourth Sunday before Christmas, we had our own Eternity Sunday. And counting from that as the first Sunday, there are four Sundays to Christmas, on Sunday evenings when the sun had set, there is a hill called Singkop, we placed rocks against it and whitened them, and then all of us went to Singkop. We’d go in different choirs and sing carols, from the fourth Sunday before Christmas. In those days we went again at 12 o’clock on Christmas Eve, back to Singkop, but that has now disappeared. Now they have Christmas Eve in the evenings, they go to church, and you go and listen to that history again, and then everyone gets a candle and we walk down the road with our candles singing carols.
At New Year we had the custom, at eleven o’clock at night the bell rang for our Old Year service. This still takes place every year. Then a review is given of the whole year’s activities, the things that have happened during the year, and after that we all wish each other well for the new year. And then we sing and at 12 o’clock on the dot the bell rings, even if the minister is still preaching, the bell rings and trumpets start blowing, they, the hymnbook says, now thank we all our God.
Your father and them must have told you many stories. Can you remember one or two?
I’m going to tell you an anecdote about… In those days my father and them, we went to this place where they ploughed in winter, they sowed wheat there and we’d also go. And the one year it didn’t rain and they should’ve gone already, they should’ve ploughed already because they had to sow. And my late grandfather said they should get together, all of us are there at Haasvlak (?? 07:55), they, we were still too little, my father told me. And then my grandfather prayed to the Lord. Now, in that time they spoke to the Lord, they told Him what their feelings were, and my grandfather said to Him that day, “Lord, here is my wheat, we’ve slaughtered a pig, the meat is here and everything is here, but we don’t have rain. You have to help us because we need to eat.” My father said that in the afternoon after my grandfather had prayed, in the afternoon there was a small cloud. And the next day hard rains fell and they could plough again.
The other one that my father, what did my father tell us? He told us so many things. You’ve caught me unawares.
They worked in the shoe factory, and they also told stories to each other. Made lots of jokes with each other, they were a nice bunch together. And then that specific, one specific year when they didn’t get enough orders, they also got together in the church vestry and there they also prayed every night for the Lord to give them relief. And then they received a big order from, that time it was still South West Africa, now Namibia. Got [an order] from them and so they carried on.
The land is church property, but people are beginning to challenge this because they also want to start getting land so that they can share in the, in the benefits that are there for citizens. But because we are church property, we don’t yet share in the benefits.
In the old days, we still had to go to the wood. When you got out of school, you had to take off your clothes and put on your working clothes and then you had to go to the veld* and then you had to collect wood, and when you got back, you had to see to it that there was water in the house. We didn’t have taps in those days, there were only communal taps in the main street, and you had to get your water there. In the mornings we took turns to make a fire when we woke up, because Ma and Pa had to get coffee. The one who got up also made coffee. If it wasn’t the others’ turn, they just had to wait until it was their turn again. What else can I tell you?
There were the gardens. No one took anyone’s stuff, no one stole anyone’s stuff, which is no longer the case. We had garden guards and they did the rounds. When we children saw that that uncle’s peaches looked nice and we wanted some – we always had a garden guard and the garden guard, if he caught you, he could give you a hiding. Your parents couldn’t say anything. If you complained at home, you got another hiding.
My father also had cattle and donkeys and the thing we children liked most was to take the donkeys to the water, because then we got a chance to swim. We didn’t get any other chance to swim, only when we had to take the donkeys to the water. In the mornings we chased the donkeys into the bushes, chased them so that we could swim, then we just said we were searching for the donkeys.
Yes, and as I said, my parents were originally from Witwater and Heuningvlei, with the result that I often went there. I often went to visit my grandmothers. The one grandma was blind because the doctor had given her the wrong eyedrops, and then she was – the eyedrops affected her eyes and she was blind. We enjoyed joking with Grandma. When Grandma touched us to ask… Grandma said to us, she first wanted to feel who it was, we were not allowed to say our names and then she always said… Grandma was our joker, we liked going to Grandma.
There was also my other grandma. When I taught at Heuningvlei, I lived with her, and we always had to be in bed by six o’clock in the evening. It was a bit difficult for me to go to bed at six o’clock in the evening when it was still early in the day for me. I was still young at the time, I was only 18 years old. How can you today tell anyone who’s 18 years of age that they have to go to bed, but I just had to do it.
Yes, and, it was nice, on Sunday evenings after church, it was actually after church, we played in the road in front of the church in the late afternoon, and the adults joined us and we played nice games. And so it was. I still love Heuningvlei for, I have a soft spot for, as we called it at Wupperthal, an outlying station. I have tender feelings towards them because it feels like they’re always having to take second best, and I am not in favour of that, because I think everyone has to be treated the same.
We are, we were three brothers, we are three brothers and three sisters. We worked together well. We went to, my brother and my cousin… the Heuningvlei school up to Standard 5, in the old days, and then they came to do Standard 6 in Wupperthal. The children of my mother’s sisters or brothers, or of my father’s sister’s brother always came to stay with us. And so these people and the neighbour behind us had bantams. My brother and my cousin, they were terribly naughty, they made catapults and shot the bantams, the bantam chickens with the catapults. Then one day one of the bantams was killed by accident, with the catapult, and then they stacked it against a rock so that it could stand upright, because they were too scared, they were going to get a hiding. But as I said, those were nice times.
In the winter we, as I said, went to plough there at Haasvlak and then people dug the mealies, I mean, the flying ants, out of the flying ants’ nests and braaied* it, but I couldn’t, up to today I can’t eat that. They say it is very nice if you’ve made oven cake – oven cake is made from the dough that you bake your bread with but, but it is just this flat cake and you place it like that in the oven. Now, they said the lukewarm oven cakes and these flying ants – they called it veld food – tasted very nice, but personally I couldn’t get it down. I can’t eat an ant, a wood pecker. But those were nice times.
Goats, we didn’t have goats but our neighbours behind us had goats. When the goats lambed, we got goat’s milk. I really liked it when the cattle had calves, for the colostrum, we loved the colostrum. On Sundays my brother and I quarrelled because my mother made us custard, and who got the pot. To… out the pot, you know… We broke bread in it, broke it in there, and then you ate your custard and bread before you went to church. Those were nice times. Yes. I was the eldest, so it was a bit harder growing up than it was for the youngest one, because when the youngest started growing up, I had to, I’d already started to work, and then things were much better.
Christa Ressant is op Wupperthal gebore en getoë. Sy is ’n onderwyseres en het na Wupperthal teruggekeer nadat sy op verskeie klein dorpies en by plaasskole skoolgehou het.
Christa deel stories uit haar kinderjare en oor haar oupa wat oes. Sy het aangename herinneringe aan Kerstyd op Wupperthal. Sy vertel van haar studies om ’n onderwyseres te word, die gemeenskaplike tuine op Wupperthal, en hoe dit was om by haar ouma, ’n baie streng vrou, te bly.
Christa Ressant is gebore en getoë op Wupperthal. Sy het daar skoolgegaan tot standerd 6 en is toe hoërskool toe op Skoonspruit, waar sy graad 10 voltooi het. Daarna het sy aan ’n onderwyskollege in Zonnebloem studeer. Sy het op verskeie klein dorpies en by plaasskooltjies skoolgehou en toe teruggekeer Wupperthal toe. In 1985 het sy by Bellville Kollege ingeskryf om verder in die onderwys te studeer, maar toe haar ouers siek word, het sy teruggekeer Wupperthal toe met haar man en kinders. Sy het op Clanwilliam asook in die Noordkaap skoolgehou.
Haar kinderjare was baie pret. Die kinders het pak gekry, maar het ’n lekker lewe gehad. Omdat Wupperthal ’n sendingdorp is, het elke nuwe predikant ander idees en ’n ander manier van doen gehad. Christa het baie belangstellings en staan nie terug vir “manswerk” nie. Sy stel ook in die politiek belang. Vroeër jare was Wupperthal ’n dorp waar daar streng reëls gegeld het. Omdat dit ’n sendingstasie was, is alkohol nie toegelaat nie. Jy moes elke kerkdiens bywoon, anders moes jy rekenskap gee hoekom jy nie in die kerk was nie. Tydens die Kersgety het hulle by Singkop gaan sing. Op Oukersaand het hulle kerk toe gegaan, kerse brandgesteek en met die straat af gestap terwyl hulle Kersliedere sing. Op Oujaarsaand was daar ’n aanddiens wat ’n oorsig van die jaar gegee het, en almal het mekaar gelukkige nuwe jaar toegewens wanneer die klok twaalfuur slaan.
Sy vertel ’n storie van haar pa wat moes oes, maar omdat dit nie gereën het nie, was die oes nog nie reg nie. Haar oupa het met God gepraat – in daardie dae het mense sommer direk met God gepraat – en vir reën gevra. Die volgende dag het daar ’n bui reën uitgesak en toe kon hulle oes. Sy vertel ook van familielede wat by ’n skoenfabriek gewerk het, maar die fabriek het nie juis bestellings gekry nie. Elke dag na werk is hulle kerk toe om te bid, en toe kom daar ’n groot bestelling van Namibië (toe Suidwes-Afrika) af in.
Mense op Wupperthal probeer om die regte op hulle grond te kry, maar dit is moeilik omdat die grond deur die kerk besit word. Wanneer sy van die skool af kom, moes sy haar ou klere aantrek en hout gaan haal, asook water by die gemeenskaplike kraan op die dorp. Hulle het gemeenskaplike groentetuine gehad, maar niemand sou ooit iemand anders se groente gesteel het nie. Daar was ook ’n tuinwag. Hulle gunsteling taak was om die donkies te gaan water gee, want dan kon hulle gaan swem. Christa sê hulle het haar oumas gereeld gaan besoek – by haar een ouma moes hulle reeds om 6 n.m. in die bed klim om te gaan slaap. Hulle het in die strate gespeel en die volwassenes het kom saamspeel. Christa is die oudste van drie broers en drie susters. Sy sê hulle het goed saamgewerk. Sy vertel ook van mense wat rysmiere eet, maar sy hou glad nie van veldkos nie. Hulle bure het bokke gehad, so hulle kon by hulle bokmelk kry.
My naam is Christa Ressant, gebore Zimrie (?? 00:11), in Wupperthal, ’n Morawiese dorpie. Ek het daar grootgeword, skoolgegaan tot, in die ou tyd was dit gewees standerd ses, dis mos nou graad ag. En daarvan af is ek Schoonspruit toe, ek het daar my hoërskoolloopbaan tot in graad tien. Daardie tyd was dit gewees, jy kan in, as jy in graad tien is, kan jy na ’n kollege toe gaan en leer vir onderwyser, en daar’t ek toe Zonnebloem toe gegaan. Van Zonnebloem af is ek toe weer terug Wupperthal toe. Dit wat ek geleer het, het ek toe daar gaan toepas en met die tyd het ek toe by verskillende klein dorpies en plasies skoolgehou. Toe’s ek weer in neëntien ses-, vyf-en-tagtig is ek weer terug, kollege toe, Bellville-kollege toe waar ek toe derde jaar, standerd tien gaan doen het. In die loop van tyd het ek graad twaalf ook gedoen. Ek is terug, weer uit die stad uit, toe my ouers beginne siek word, toe’t ek nou maar besluit, ek en my man en twee kinders het besluit, ons trek terug Wupperthal toe.
Daar’t ek skoolgehou en ek het gebly daar, my man het gesterf en ek het maar aangebly. Ons is daar getoë, verder het ek maar nou so op Clanwilliam skoolgehou, in die Noord-Kaap ook ’n jaar gewees, en so aan. My skoolloopbaan was baie lekker gewees, veral in die laerskool. Daar’t ons mos nog pak gekry, ons het, vir jou huiswerk, vir jou, uhh. Ek het ’n onderwyser gehad, as ons nie geweet het wat die som se naam was nie, of die som se antwoord nie, hy’t altyd vir ons gesê: “Kom nou, ousie, kom nou, ousie, dink.” Dit was lekker dae gewees, nie, ja, ons het baie speletjies gespeel, wat ek weer sou wou terugbring vir die kinders. Ons het ’n lekker lewe gehad onder die, ons het mos eers Ryns (?? 02:21), in 1965 het ons Morawies geraak, ons is aan die Morawiese Broederkerk, is mos nou maar ’n sendingdorpie.
Van tyd tot tyd het daar mos maar verskillende predikante gekom, elkeen met sy eie opvatting van hoe hy is, saam wil hê. Ek het, ek stel belang in alles en my oorlede pa het altyd vir my van alles geleer. Ek ken ’n bietjie van alles, en alhoewel is ek ’n vrou, gaan ek, staan ek nie terug vir ’n man se werk nie. Ek het my eie teelande, ek het ’n tuingrondjie daar wat ons ook bewerk, en ek het in konstruksie-afdeling het ek ook al ’n bietjie gewerk. Ek, soos ek sê, ek ken bietjie van alles.
Ja, ek het in baie organisasies gehoort, ek het gedoen, op die kerkraad, op die Opsienersraad, en toe’t ek in die politiek ook ’n bietjie, stel ek ook in belang. Enne, ek sal nou nie uitbrei watter party nie, maar, ek stel nogal redelik daarin ook belang.
Juffrou, vertel vir ons van hoe Wupperthal destyds gewees het en hoe dit vergelyk met (onhoorbaar 03:41).
Wupperthal was, daardie tyd was Wupperthal, daar was wet en orde. Jy kon nie net gemaak het wat jy wil nie. In die vroeër tyd, omdat op ’n sendingstasie mag daar nie drank ingekom het nie, dat die mense nou dronk was en bietjie huismoles, dan het die voortydse predikante vir hom van sy grond afgesit. Vandag is dit nou so dat alles nuwerwetse dinge beginne nou ook daar posvat. Ons kon goed gedoen het, in die ou tyd, wat ons nie nou meer mag doen nie, soos ons het ge-, hoe kan ek dit nou stel? Ek weet nie hoe om dit nou te stel nie, maar in die voortyd was dit so gewees, ons moes kerk gegaan het. Jy moet elke dag, elke Sondag, moet jy in die kerk wees. As jy nie in die kerk was nie, dan kom die kerkraad om en vra vir jou, hoekom was jy nie in die kerk nie. Vandag het ons amper kerkloos geraak. Begrafnistye is dit nou daar so, soos nog altyd in die ou tyd, het ons ’n eie, organisasie waarin ons, die Helpmekaar Doodsgenootskap, by ’n begrafnis moet almal teenwoordig wees wat aan die organisasie behoort. As jy nie daar kan wees nie, moet jy ’n goeie, grondige rede aan drie van die komiteelede verskaf. Dit is, wat ek nou kan sê, wat nou nog, wat nog nie so uitgerafel het nie waarby die mense nog redelik mee genoeë is, en, en wat hulle probeer doen.
Juffrou, vertel vir ons hoe dit daar gewees het met die sing op Singkop, en dan ook hoe dit Nuwejaarstye daai tyd gewees het, tot nou toe.
Ja, in … elke jaar, aan die einde, die laaste Sondag of die, die, die vierde Sondag voor Kersfees het ons onse Ewigheidsondag, en dan daarvan af die eerste Sondag, dan’s daar mos nou vier Sondae na Kersfees toe, dan gaan ons Sondae-aande as die son nou oor, daar’s ’n kop wat se naam is Singkop, ons het hom uitgepak met klippe, en dit word gewit, en dan gaan ons almal gaan ons Singkop toe, daar gaan sing ons verskillende kore, kersliedere, tot die vierde Sondag, voor Kersfees. Oukersaand was dit, in daai tyd het ons die nag twaalfuur weer Singkop toe gegaan, maar dit het nou uitgesterf. Nou het hulle, Oukersaand in die aande het hulle nou ’n, gaan jy kerk toe, en gaan hoor jy nou weer daardie geskiedenis en dan kom elkeen kry ’n kers en dan word in die pad afgestap met jou kersie, dan sing jy Kersliedere.
Nuwejaar het ons die gewoonte, elfuur lui die klok, in die nag, aand, en dan is dit onse Oujaarsnagdiens wat nou nog elke jaar nog van daardie tyd af gebeur. Dan word daar nou ’n oorsig gegee van die hele jaar se verrigtinge, die jaar se goed wat gebeur het, en ná dit, dan wens ons maar net almal mekaar geluk. Met die Nuwejaar. En dan word daar gesing en op die kop twaalfuur lui die klok, al is die predikant nog besig om te preek, dan lui die klok en die basuine begin blaas, hulle, die, die gesangeboek sê, nou dank ons almal God.
Juffrou se pa-hulle het mos vir Juffrou baie stories vertel. Kan Juffrou so een of twee onthou? Van wat Juffrou se pa-hulle vir Juffrou vertel het?
Ek gaan nou ’n staaltjie vertel van, daai tyd het my pa-hulle, ons het so na so ’n plek toe gegaan waar hulle in die wintertyd gaan ploeg het, het hulle daar hulle koring gesaai en dan gaan ons ook daa’n’toe. En dié jaar het dit nie gereën nie, en hulle moet nou al gegaan het, hulle moes nou al geploeg het, want hulle moes gesaai het. En my oorlede oupa het, hy’t nou gesê, hulle moet bymekaarkom, ons is almal daar op Haasvlak (?? 07:55), hulle nou, ons was nou nog te klein, want my pa het vertel. En toe het my oupa nou gebid vir die Here. Nou, hulle het mos daai tyd met die Here gepraat, hulle het vir Hom gesê wat is hulle gevoelens, en my oupa het daai dag vir hom gesê: “Here, hier staan my, my koring, ons het die vark geslag, die vleis is hier, en alles is hier, maar ons het dan nou nie reën nie. Jy sal nou vir ons uitkoms moet gee, want ons moet mos nog eet weer.” My pa sê die namiddag ná my oupa die middag gebid het, die namiddag toe kom daar so ’n wolkie. En die volgende dag toe stortreën dit en toe kon hulle weer ploeg.
Die ander enetjie wat my pa, wat het my pa nou vertel? Hy het so ’n klomp goedjies vertel. Jy kom nou te vinnig op my af.
Ja, hulle het in die skoenfabriek gewerk, en dan het hulle ook vir mekaar storietjies vertel. Baie grappies met mekaar gemaak, dit was ’n lekker klompie bymekaar en toe ook daai spesifieke, een spesifieke jaar toe het hulle ook nie genoeg bestellings gekry nie, en toe’t hulle ook elke aand in die konsistorie gaan bymekaarkom in die kerk en daar’t hulle ook elke aand gebid dat die Here vir hulle moet uitkoms gee, en toe het hulle daarvan af ’n groot bestelling gekry, daai tyd was dit nog Suidwes-Afrika, dis mos nou Namibië. Het hulle van gekry en hulle het toe so aangegaan.
Die, die, die grond is mos nou nog kerkgrond, maar die mense beginne veg, want hulle wil ook hulle grond beginne kry, sodat hulle ook kan deel in die, in die, voordele wat daar vir die landsburgers is, maar omdat ons mos nou kerkgrond is, deel ons nou nog nie in dit nie.
Ja, ons het elke, by ons was dit nog die gewoonte, in die ou tyd, jy moet hout toe gaan, jy vat, want as jy uit die skool uit kom, moet jy net jou klere uittrek en jou ander werksklere aantrek en dan moet jy veld toe gaan en dan moet jy hout maak, en as jy daarvan af kom, dan moet jy sorg lat daar water in die huis is. Ons het daai tyd het ons nie krane gehad nie, daar was net ’n gemeenskaplike krane in die hoofstraat en daar moet jy maar jou watertjies gaan haal. Soggens het ons beurte gekry, as ons opstaan, vuur opmaak, want Ma en Pa moet koffie kry. Die man wat opstaan, hy kry ook koffie, maar die anders wat nie die beurte gekry het nie, hulle, hulle moes maar wag tot dit weer hulle beurt was. Enne, ja, wat kan ek nou nog vir jou vertel?
Die tuine was daar gewees, niemand het niemand se goed gevat nie, niemand het van niemand se goed gesteel nie, wat nie meer vandag die geval is nie. Ons het tuinwagte gehad en hulle het omgegaan, as ons as kinders nou sien maar daardie oom se perskes is nou darem baie lekker en ons wil nou daarvan hê, dan het ons altyd ’n tuinwag gehad en die tuinwag, as hy vir jou gevang het, dan kan hy maar vir jou ’n pak slae gegee het. Jou ouers mag niks gesê het nie, want as jy gaan kla by die huis, dan kry jy ook nog weer joune.
My pa het bees en donkies ook gehad en wat vir ons die lekkerste was, as ons die donkies moes gaan water gee het, want dan het ons die geleentheid gehad om, om, om te swem. Ons kry nie ’n ander kans om te gaan swem nie, net as ons die donkies gaan water gee het. Soggens het ons die donkies in die bosse in bietjie drywe dat ons kan swem, dan sê ons net ons het die donkies gesoek.
Ja, en, soos ek sê, my ouers was oorspronklik van die Witwater en die Heuningvlei, met die gevolg ek, ek het baie na hulle toe gegaan, ek het baie by my oumas gaan kuier. Die een ouma was blind, dis gevolg, die dokter het vir haar daai tyd verkeerde oogdruppels gegee, en toe was sy … die, die, het die oogdruppels haar oë aangetas en toe’s sy blind. Dan was dit vir ons so lekker, dan maak ons met Ouma grappies, en as Ouma dan nou vir ons bevoel om te vra, dan sê Ouma nou, ons, sy wil nou eers voel wie dit is, maar ons mag nie ons name gesê het nie en dan het sy nou altyd gesê. Maar Ouma was onse grapjas gewees, ons het gehou daarvan as ons nou na Ouma toe gegaan het.
My ander ouma was ook daar. Toe ek Heuningvlei skoolgehou het, het ek by haar gebly, en ons moes altyd saans, van sesuur af moes ons al lê. Dit was vir my bietjie baie moeilik gewees om sesuur in die aande te gaan lê wanner dit nog, nog vroegdag vir my nou is, ek was nog jonk daai tyd gewees, ek was maar agtien jaar oud gewees, maar waar kan jy vandag vir ’n, iemand met die ouderdom van agtien sê jy moet nou maar kom slaap, maar ek moes dit maar gedoen het.
Ja, en, dit was lekker, ons het, Sondae-aande was dit eintlik na die kerk, voor die kerk dan laat namiddae dan het ons nou in die pad gespeel, en dan het die grootmense bygekom en dan speel ons nou lekker speletjies en so het dit gegaan. ek is baie lief, nou nog, vir Heuningvlei vir wat, ek het ’n teer hart vir, soos ons dit op Wupperthal noem, ’n buitestasie. Ek het ’n baie teer gevoel vir hulle, want dit voel vir my hulle word altyd, moet maar altyd aan die agterspeen suig, en ek, ek is nogal nie te vinde vir dit nie, want by my gaan dit almal moet dieselfde behandel word.
Ja, ons is, ons was drie broers, ons is drie broers en drie susters. Ons het lekker saamgewerk. Ons het, my broer en, en, my nefie … Heuningvlei se skooltjie het gegaan tot by standerd Vyf, in die ou tyd, en dan het hulle vir standerd ses in Wupperthal kom doen het. My ma het nog altyd van haar susters of broers se kinders, of van my pa se suster se broer se kinders, het dan altyd by ons kom bly en so het dié mense en die buurvrou agter ons kapokhoendertjies gehad. My broer en, en my nefie, hulle was nou vreeslik goddeloos, toe het hulle nou vir hulle elkeen ’n rekkie gemaak en dan skiet hulle die kapokkies, die kapokhoendertjies met die rekkies. Toe, eendag, het die kapokhoendertjie, per ongeluk, doodgeskiet met die rekkie, en toe maak hulle hom nou teen die klippe, pak hulle hom nou so dat hy kan regop staan, want hulle was te bang, hulle gaan nou pak kry, maar, maar, soos ek sê, dit was lekker tye gewees.
In die winter het ons mos nou, soos ek gesê het, ’n ’n, hier, uitgegaan om daar te gaan ploeë, daar by Haasvlak en dan het die mense mos nou die mielies, ek meen, die rysmiere het hulle ge-, ge-, uit die rysmierhope uitgehaal en dan het hulle dit nou uitgebraai, maar ek het, ek kan dit tot vandag toe nie eet nie. Hulle sê dis vreeslik lekker as jy nou die oondkoek gemaak het, die oondkoek is mos nou van die deeg wat jy jou brood mee bak, maar, maar dis nou net so ’n plat koek, en dan gooi jy hom nou net so in die oond in. Nou sê hulle, die lou oondkoeke en dié rysmiere, hulle’t dit genoem veldkos, dit smaak baie lekker, maar ek persoonlik kry dit nie in nie. Ek, ek kan nie ’n mier, houtkapper eet nie. Maar dit was lekker tye.
Bokke, ons het nou nie bokke gehad nie, maar onse buurmense agter ons het bokke gehad. As die bokke gelam het, kry ons onse bokmelk. Ek het gehou van veral as die bees gekalf het, vir die bies, die bies was vir ons baie lekker gewees. Sondae het ek en my broer gestry, want my ma het nou vir ons custard gemaak, en wie kry die pot. Om die pot mos nou uit te … dan het ons die broodjie daarin, in gebreek en dan moet jy nou jou custard en brood eet, voor jy kerk toe gaan. Dit was lekker tye gewees. Ja. Ek was mos nou die oudste, so ek het nou, kan ek sê, bietjie swaar grootgeword as die jongste ene, want toe die jongste ene beginne grootraak, toe moes ek, het ek mos al beginne werk, en toe gaan dit darem heelwat beter.