Abraham Ockhuis

Read in English
Lees in Afrikaans

Abraham Ockhuis was born on 3 October 1953 on Heuningvlei, where he owns land used for farming. He worked in nature conservation for many years and retired in 2000.

Abraham Ockhuis shares the history of Heuningvlei and tells of laborious journeys to the train station to fetch a teacher named Amalia Viljoen. He tells of Dirk Ligter, a snake with a star on its forehead that lived in the river, and the waternooientjie (water maiden), and shares stories he heard growing up from the older people of how food was traded in the area during World War I.

Abraham Ockhuis was born on 3 October, 1953. He worked for Nature Conservation for 15 years and retired in 2000. He was born on Heuningvlei, grew up there and went to school there. He worked on farms in the area and married there. On Heuningvlei he has land and sheep, and others have cattle and pigs. They slaughter the animals for meat, as it is expensive to buy.

Abraham tells of Heuningvlei’s history. Fytjie (Sofia) Swart married a Dutchman named Cornelius Ockhuizen, who was previously married to a woman from Kleinvlei with whom he had no children. Fytjie and Cornelius had children, the first being born in 1812. Fytjie came from the Karnemelkberge. Her parents were Nicholas and Gertruida Swart. She was one of the richest female farmers in the area, farming cattle, sheep and wheat by herself.

Abraham shares a story of how the ox wagons rode to the Eendekuil train station. An old lady named Amalia Viljoen, known as Tannie Em, taught children in the area to write and read. She was to travel to Heuningvlei, from where it took 14 days to travel to the Eendekuil train station. Tannie Em wrote that she would come to visit in 14 days’ time, and asked to be picked up from the train station. They left with two teams of oxen, relaying one for the other. When arriving at the station two weeks later, just in time to get Tannie Em, she was nowhere to be seen. So they made their way back, travelling for another 14 days. Upon arriving home a letter from Tannie Em was waiting for them, informing them that she would be arriving in 14 days’ time. And so they had to turn around and go back again.

The post travelled from Eendekuil to Heuningvlei, through the kloof to Algeria and over the mountains. Abraham is asked about Dirk Ligter. He tells a story about Dirk that he was told by his grandmother. As a young girl, his grandmother was getting water from the goras in the river, pouring it into their kalbasse. They saw Dirk Ligter there and got a great fright. The town police caught him at Grootrivier.

Abraham tells a story of Dirk Ligter being locked up once over New Year, and he asked the other prisoners if they would like celebrate with him. Everything was locked, “iron on iron”, but Dirk walked to the prison lock, blew on it and it swung softly open. The next day he and his companions returned to the prison after their celebrations. Dirk is said to have been able to run faster than the police’s horses.

Abraham does not know much about the rock art at Heuningvlei. When they were kids they were cautioned by the older people not to play at the water holes, because there is a snake with a star on its head, and at the second ford there is a water nymph. The swimming hole, Blougat, is incredibly deep and is said to have a whirlpool. Another water nymph lives there, apparently, who sucks you in.

At the start of the First World War there was a rebellion in the area. All the farm produce was sent to aid the soldiers, and only dried beans and fruits were left. People from Heuningvlei would go on their pack donkeys in the night to trade their goods for wheat with Pieter Puts, a farmer in the area. It was forbidden to trade food at the time, so Pieter Puts helped them hide at Doringrivier so they would not be spotted. They only travelled at nighttime.

My name is Abraham Ockhuis. I live here in Heuningvlei. I was born the 3^rd October 1953 and most of the time, my whole life, I’ve been – I worked for Nature Conservation for a few years. Worked 15 years and I also worked in other places, yes, but apart from that I’ve been here, at home, all these years.

I was born, grew up…

Yes, I was born here in Heuningvlei. I grew up here, I went to school here. And, I just worked around here, on the farms. Later I married. I went to work at Nature Conservation. There I, in 2000 I finished and from that time I’ve been here at the house. And, for the rest, I do my chores here. I have, each of us has a piece of ground that we tend, keeping a few sheep and so on. Those who do pigs and other things, cattle and so on, there. As I… I only have a few sheep here. Meat is expensive and all that. So yes, this is what I’ve been doing my whole life and I’m old now, I don’t fancy life any more.

[laughs]

A bit about the history of this place…

Yes, look, here in Heuningvlei… Heuningvlei’s history is very complicated, it’s been long in the making. The old ancestral, the old ancestral mother, the old mother who – she was a Swart. Swart, as one says, Swart. She was Sofia Swart, they called her Fytjie Swart. She was married here, or not married, she had children here with a Dutchman with the name, they called him Cornelius, Dirk Cornelius Ockhuis. Now, Ockhuizen. Now, he married a woman here, at Langkloof, Langkloof, Kleinvlei. They were Sas, she was, he was married to a Sas, but he didn’t have children with this woman, so he had children with, conceived children with the Swart woman and thus the Ockhuizen land was established.

And the oldest Ockhuis who was born here, was born here in 1812. So it’s been quite a few years. Now, she came from the Karnemelk Mountains, her pa and ma lived there. They were Niklaas Swart and Trooitjie Swart, Gertruida Swart, and so on. She bought these properties. She was one of the richest farming women in those times, here in this area, because they, her children made ropes for boats (??03:10), they had cattle, they had many heads of cattle, they had a lot of small stock. They provided for all their needs. They had the, sowing, they had their bread for the year, the wheat. And they milled it with the stones, which they said the next day they had to hand mill again a bit, and thus the people went on. Yes.

Do you have any stories that your father and them or other people told?

Yes. I just first want to tell you about – now look, in those times people also, I don’t know how they, along which route, I cannot find out whether they went past Eselbank or whether they went past here, past Clanwilliam, but they also drove the ox wagons, to Eendekuil. That was our nearest railway station in those years, there in the early 1800s.

Now, and from there they also took stuff, and took it to the Cape, and there at the… When a ship came, they sold their stuff there and so on. And then they bought other things there and then they returned, and then they came back from Eendekuil with the ox wagons.

Now it happened that… There was an old auntie here, she was Amalia Viljoen. But they called her Auntie Em. She was the one who taught the people, the children… The children were already big – 15, 16 years – when they came to the school and she taught them to write a bit, and all that stuff, and so on. Now, one time she went – but it took them, with the ox wagon from here to Eendekuil, it took them about 14 days. Well then. So this auntie wrote in a letter she was coming in 14 days’ time. So they prepared everything here, got ready. And after 14 days, they were there. Now, they had to take two teams of draught oxen with them. The one team walked free, and when the other team was too tired, they switched. So they had outspans all along the way where they got feed, or exchanged something for feed, and so on. Sometimes they took along a calf, or some such. Then they exchanged it, or sold it so that they could have money again to buy different things, there on the road.

Now, the letter arrived and they quickly put the yokes on the oxen and off they went, with the wagons. And when they arrived, at least they were in time. There was the train. And the train stopped and the people got off and Auntie Em was nowhere to be seen. And what should they do in Eendekuil? They had to, they had to come back again. 14 days back again. Well then. When they got here, a letter had come in which she said she couldn’t come then, she would come in 14 days’ time. So they had to go again.

[laughter]

That’s what, that’s what they told me about the wagon riding.

Now, later the train did run down to Bitterfontein (??06:42), then the closest dingese* was at Graafwater. Okay, and the Heuningvlei mail was also taken to the kloof, to Algeria. And there was an old man who took the mail from there to Eendekuil, and brought the mail back from there, then someone from here had to go across the mountains to collect the mail there. That was how the people lived in those days. Yes.

Do you know a man called Dirk Ligter?

Man, my grandma told me a lot. Look, my grandma lived down the river they call the Tra Tra River. That’s where my grandma lived. Prinsekraal. She grew up there. Well then, those parts, that was actually old Dirk Ligter’s stamping ground. Now, my grandma knew him, but they were like, how shall I put it, still young girls. She said they were just starting to show breasts. Now, they, they had to go dig a gorra in the river because there was no water. They had to go and dig a gorra there in the wet sand so that the water could seep out and then they scooped the clean water out with something small and then into a bigger, into the calabashes. Now, they were already scared of Dirk Ligter. Well then. So they were sitting there and they said, “Ohhh, I wonder where is Dirk Ligter?” They were still wondering where Dirk Ligter was when Dirk Ligter appeared from behind a taaibos*. They say when they saw him, they left the water and everything just like that.

[laughter]

But they say he was good. He was good. Once they caught him here, at Groot River, they caught him. He’d slaughtered a sheep. And the police cornered him. Well then. But in those times they still used horses and all that. So he jogged next to the horses. So he jogged next to the horses. When they got to that rise there, towards Uitkyk, he told them they could follow, he would wait for them in town. When they got to Clanwilliam, the guy was sitting there in front of the police station, rested.

[laughter]

People also told how he was again locked up one New Year, “over the days” as we say. And that evening he told them, if some of them wanted to go with him to, celebrate New Year, they could go with him. But all those gates and doors and things were locked and if you tried to move them – it was iron upon iron, you got nowhere. They say, you wouldn’t believe it, a few men went with Dirk Ligter. He just blew into the lock, and the door opened quietly. The next morning when they came to ask, “Where’s Dirk Ligter?”, Dirk Ligter was already returning to the jail with his friends, they’d finished…

[laughter]

They’d already finished celebrating New Year. Now, whether it is true, that is what the old people said. But that he outran the horses, that is, that is, that is not, because more than one person told me that, yes.

The Bushman drawings around Heuningvlei – is there maybe a story that you remember about the Bushman drawings?

Man, I’m a bit… The, the old people, they didn’t, they didn’t talk a lot about those, about those people. Whether there… But there are a huge number of Bushman drawings hereabouts. So yes, it was probably an area they moved into, because there is a lot of water in front of the mountain, and, as they obviously lived here in the crevices and rock openings, and so on, it can be, the caves, it can be that, that they were very active here in this area, yes. According to the drawings.

Have you heard stories about water pools and those kinds of things, and people who live inside them?

Man, I’m not sure. Look, when we were children, the old people, especially my grandma, and some other old people, they didn’t want us, us children to just disappear to go play, and go this way and that way. Now, over there at the second drift* is also a spring. And there at Ghoeboem (?? 11:53) is also a spring. Now they said that a Cape cobra lived there at Ghoeboem’s spring. That snake has a star on its head. But the spring has dried up, so the snake is probably not there any more. And then here at, at this one close by at the drift, they also said there was a… a water maiden lived there. But whether it’s true, and whether these were stories to scare us so that we wouldn’t go and play so far away, I don’t know. And then we have a swimming hole here. They call it Blougat. That hole is terribly deep. You can jump in, and sink and sink, but they say it becomes a whirlpool. In there lives a water maiden, as they called it.

Now, this water maiden pulls you in. Now, we did, I mean, there were people who went swimming there, but we as children, and it is a bit far, the swimming place, we didn’t really go there, we had a dam here in which we swam, yes. But, but that pool, they say, is life. Now, I don’t know. That is what the old people said.

Did the old people here go into the Karoo a lot? Selling stuff, or exchanging, or selling…?

Yes, look, here, as we also say, here in the Sand (inaudible 13:34), in the Droëriver, where the Nieuwoudts, they called him old Pieter Puts. People went there a lot. And then there were the Du Plessis’s, and then there were the Burgers. The old people spoke a lot about those people, and said they were good people, especially that one, old Pieter Puts. Now, in those times, with the wars, with the, the Rebellion, in the 1913 I think, it was the Rebellion, wasn’t it, up to 1920, together with the World War, the people had… you didn’t get wheat because all the wheat and food had to go to the war, didn’t it, so that the people here had it very difficult.

So at night they loaded donkeys with dry beans, dried fruit and suchlike from their gardens, and then they walked at night. To manage a dinges, to walk there in one night with donkeys, pack donkeys, you have to, let me put it like this, you have to get wheels on. So they walked, and then they sold their stuff there. Now, the farmer would then give them wheat and suchlike, but he wasn’t allowed to do it. But, but, but, and sometimes he said, “You have to leave now with your donkeys.” Hah, there was a place next to the Doring River, then they had to go hide there with the donkeys and stuff so that the field cornets couldn’t find them. Then he rode a detour on his horse for a day, just riding. Then he filled his saddle bag with food, bread and suchlike. Then he went there to give it to them. And when it, when it was safe again, he went again and told them, they could come. So at sundown they packed up again and then they walked through the night again and when the sun started rising, they were past these farms and everything and they were going up Groenberg and so on. Yes. That’s also how it was, you had the bad ones and you had the good ones, but that old man, the old people spoke a lot about this Nieuwoudt guy. Old Pieter Puts. That’s what they called him. He lived there in the Puts. Okay.

Abraham Ockhuis is op 3 Oktober 1953 op Heuningvlei gebore, waar hy landbougrond besit. Hy het 15 jaar lank vir Natuurbewaring gewerk en in 2000 afgetree.

Abraham praat oor die geskiedenis van Heuningvlei en vertel van die moeilike tog Eendekuil-stasie toe om ’n onderwyseres genaamd Amalia Viljoen daar te gaan haal. Hy vertel ook van Dirk Ligter, van ’n slang met ’n ster voor sy kop wat in die rivier bly, en van die waternooientjie. Hy vertel ook stories wat hy by die oumense gehoor het oor hoe kos aan die begin van die Eerste Wêreldoorlog in die kontrei verhandel is.

Abraham Ockhuis is op 3 Oktober 1953 gebore. Hy het 15 jaar lank vir Natuurbewaring gewerk en in 2000 afgetree. Hy is op Heuningvlei gebore en het daar grootgeword en skoolgegaan. Hy het op plase in die omgewing gewerk en is daar getroud. Op Heuningvlei het hy grond bewerk en skape aangehou, terwyl ander met beeste en varke geboer het. Hulle het die diere as slagvee aangehou, want dit was duur om vleis te koop.

Abraham vertel van Heuningvlei se geskiedenis. Fytjie (Sofia) Swart het met ’n Hollander genaamd Cornelius Ockhuizen getrou. Hy was voorheen met ’n vrou van Kleinvlei getroud, maar hulle het nie kinders gehad nie. Fytjie en Cornelius het wel kinders gehad. Hulle eersteling is in 1812 gebore. Fytjie was van die Karnemelkberge. Haar ouers was Nicholas en Gertruida Swart. Sy was een van die rykste boervroue in die kontrei en het met beeste, skape en koring geboer.

Abraham vertel ’n storie van hoe die mense met ossewaens Eendekuil-stasie toe gery het. ’n Ou dame genaamd Amalia Viljoen, bekend as Tannie Em, het kinders in die kontrei leer lees en skryf. As sy Heuningvlei toe kom, het dit haar 14 dae gevat om weer na Eendekuil-stasie te reis. Tannie Em het per brief laat weet dat sy oor 14 dae op Eendekuil sou wees en gevra dat iemand haar by die stasie moet kom haal. Hulle het met twee spanne osse gegaan, want hulle moes die spanne omruil. Toe hulle na twee weke op Eendekuil aankom, net betyds om Tannie Em op die stasie te kry, was sy nie daar nie. Hulle moes toe maar omdraai en die terugtog van 14 dae aanpak. Toe hulle by die huis kom, wag daar sowaar weer ’n brief van Tannie Em wat sê sy kon nie kom nie, maar arriveer wel oor 14 dae. En so moes hulle maar weer omdraai, terug Eendekuil-stasie toe.

Die pos van Eendekuil na Heuningvlei is deur die kloof na Algeria en oor die berge gevat. Abraham is uitgevra oor Dirk Ligter. Hy vertel ’n storie wat sy ouma vir hom oor Dirk vertel het. As ’n jong meisiekind moes sy ouma water uit die gorras in die rivier gaan skep en dit in kalbasse gooi. Dirk Ligter het skielik agter hulle verskyn en hulle het hulle boeglam geskrik. Die dorpspolisie het hom by Grootrivier gevang.

Abraham vertel ’n storie van Dirk Ligter wat eenkeer oor Nuwejaar in die tronk was en toe vir die ander gevangenes gevra het of hulle saam met hom wou gaan Nuwejaar hou. Alles was toegesluit, “yster op yster”, maar Dirk het net so in die slot geblaas en die deur het saggies oopgegaan. Die volgende dag, na hulle klaar Nuwejaar gehou het, het hy en die span teruggekeer tronk toe. Dirk was so vinnig, hy kon onder ’n polisieperd uithardloop.

Abraham weet nie veel van die rotskuns by Heuningvlei nie. Toe hulle kinders was, het die oumense hulle gewaarsku om nie by die watergate te speel nie, want daar was ’n geelslang met ’n ster bo-op sy kop, en by die tweede drif was daar ’n waternooientjie. Daar is ’n swemgat, Blougat, wat verskriklik diep is en waarin daar ’n maalgat is. Daar woon ’n waternooientjie wat jou sal intrek.

Aan die begin van die Eerste Wêreldoorlog was daar ’n rebellie in die kontrei. Al die plaasprodukte moes oorlog toe gestuur word vir die soldate. Net droë bone en droë vrugte het oorgebly. Die mense van Heuningvlei het in die nag met pakdonkies na Pieter Puts toe gestap om hulle ware vir koring te verruil. Dit was destyds verbode om met kos handel te dryf, maar Pieter Puts het hulle gehelp om teen die Doringrivier weg te kruip sodat die veldkornette hulle nie kry nie. Dan het hulle weer deur die nag teruggestap.

My naam is Abraham Ockhuis. Ek woon hier op Heuningvlei. Ek is gebore die derde Oktober 1953 en ek is die meeste van die tyd, my hele leeftyd deur ek het darem ’n klompie jare gewerk, by Natuurbewaring. Vyftien jaar gewerk en ek het darem nog so op ander plekke ook ’n bietjie gewerk, ja, verder was ek maar al die jare hier by die huis.

Gebore, grootgeword…

Ja, ek is hier op Heuningvlei gebore. Ek het hier grootgeword, ek het hier skoolgegaan. Enne, ek het maar hier ook so rond gewerk, op die plase. Ek het later getrou. Ek het by Natuurbewaring gaan werk. Daar het ek 2000 het ek klaargemaak daar en van daai tyd af is ek hier by die huis. Enne, verderaan, doen ek maar nou hier my werkies. Ek het, ons het elkeen hier so ’n stukkie grond wat ’n man bewerk, hou ’n paar skapies aan, en so. Dié wat nog met varkies en annerlike ding, bees en so, daar. Soos ek, ek het maar nog net so ’n paar skapies hier. Vleis is duur en al die goed. So ja, dit is wat ek nog my hele lewe en nou is ek oud, nou het ek nie meer lus vir die lewe nie.

[lag]

So ’n bietjie van die geskiedenis van hier …

Ja, kyk, hier op Heuningvlei, Heuningvlei se geskiedenis is baie ingewikkeld, dit kom ’n lang pad aan. Die ou voor-, die ou voormoeder, die ou moeder wat hier ’n, sy was ’n Swart. Swart, soos ’n mens sê, Swart. Sy was ’n Sofia Swart, hulle het haar vir haar gesê, Fytjie Swart. Sy was getroud hier, of nie getroud nie, sy het hier kinders gehad van ’n Hollander met die naam, hulle het vir hom gesê Cornelius, Dirk Cornelius Ockhuis. Nou, Ockhuizen. Nou, hy het hier getrou saam met ’n vrou, op Langkloof, Langkloof, Kleinvlei. Hulle was ’n Sas, sy was, hy was getroud met ’n Sas, maar hy het nie kinders gehad by dié vrou nie, toe’t hy nou kinders by, die Swart-vrou geverwek en so het die Ockhuizen-grond ontstaan.

En die oudste Ockhuis wat hier gebore is, is 1812 hier gebore. Enne, dit kom nou ook al ’n klompie jare aan. Nou sy was hier van die Karnemelkberge, daar het haar pa en ma gewoon. Hulle was Niklaas Swart en Trooitjie Swart, Gertruida Swart, enne so. Sy het dié gronde gekoop. Sy was een van die rykste boervroue daai tyd, hier in dié opgewing, want hulle, sy kinders het gewerk met die seetoue maak (??03:10), hulle het bees aange-, hulle het baie beeste gehad, hulle het baie kleinvee gehad. Hulle het alles vir hulleself gedoen. Hulle het vir hulle die, saaidery, hulle’t hulle brood vir die jaar, die koring. En dan het hulle hom maar met die stene gemaal, wat hulle gesê het hy moet môreoggend weer so ’n bietjie gatskuur, en so het die mense maar aangegaan. Ja.

Het Oom enige stories wat Oom se pa-hulle of mense vertel het?

Ja. Ek wil nou net vertel van, nou kyk, daai tye het die mense ook, ek weet nie hoe hulle, waarlangs, ek kan nie uitvind nie of hulle by Eselbank om gegaan het en of hulle hier by Clanwilliam om gegaan het nie, dan het hulle ook gegaan, maar hulle het ook gery met die ossewaens, Eendekuil toe. Dit was onse naaste treinstasie daai jare gewees, daar in die vroeë 1800’s.

Nou so, en van daar af het hulle ook hulle goete gevat, enne gevat Kaap toe, en daar by die, as daar ’n skip gekom het en dan het hulle ook hulle goeterse daar gaan verkoop en dingese. En dan het hulle nou weer daar vir hulle iets anders gekoop en so het hulle weer gekom en dan het hulle weer met die ossewaens gekom van Eendekuil af.

Nou so het dit ook gekom, hier was ’n ou tannie wat, sy was Amalia Viljoen. Maar hulle het vir haar gesê tannie Em. Sy was nou die een wat vir die mense, die kinders, of men-, die kinders was al groot, vyftien, sestien jaar, dan kom hulle in die skool lat sy nou vir hulle geleer om ’n bietjie te skrywe, en al dié goeterse, en so. Nou dat, sy was juis die keer gegaan, maar dit vat nou vir hulle met die ossewa hiervan af, Eendekuil toe, dan vat dit vir hulle so veertien dae. Nou ja. Toe’t dié tannie dan nou geskrywe, die brief, sy kom nou oor veertien dae. Toe’t hulle dan nou hier reggemaak, aangegaan. En op veertien dae, toe’s hulle nou daar. Nou, hulle moet nou twee spanne trekosse saamvat. Die een span moet nou losloop, en wanneer die ander span nou te moeg is, dan moet hulle nou weer oor, maar so het hulle die uitspannings het hulle orals op die pad gehad waar hulle nou weer voere kry, of iets verruil vir voer, of so. Partykeer-keer vat hulle ’n beeskalf saam, of so. Dan verruil hulle, of verkoop dit dat hulle daai geldjies in die hande kry om weer annerlike goed te koop, hier op die pad.

Nou, toe het die brief nou gekom en toe’t hulle nou haastig hier die osse se jukke opgesit en weg is hulle nou, met die waens. En nou daar gekom, hulle was darem betyds. Hier kom die trein. En die trein het dan nou stilgehou en die mense het uitgeklim en al wat uitklim is tannie Em. En wat maak hulle nou daar op Eendekuil. Hulle moet nou, toe moet hulle nou weer terugkom. Is nou weer veertien dae terug. Nou ja. Toe hulle nou hier kom, toe’t die brief nou hier gekom dat sy sê sy het nou nie toe kon kom nie, sy kom nou weer oor veertien dae. Toe moet hulle nou weer gaan.

[lag]

Dit is nou wat, maar dit het hulle my nou vertel vir die wa ry, so ja.

Nou, so later het die trein darem toe mos gekom af Bitterfontein (??06:42) toe, toe was die naaste dingese daar by Graafwater. Oukei, en die pos van Heuningvlei was ook kloof toe gevat, Algeria toe. En dan is dit daar was weer ’n ou man wat die pos weer daarvan af gevat het Eendekuil toe en die pos weer daarvan af, dan moet hier van af moet een hier oor die berge weer die pos daar loop haal. Dit was nou soos die mense destyds hier gelewe het. Ja.

Ken Oom ’n man met die naam van Dirk Ligter?

Man, my ouma het vir my baie gevertel, kyk, daar waar my ouma het in die rivier af soos hulle sê, die Tra Tra-rivier het my ouma mos gebly. Prinsekraal. Daar het sy grootgeword. Nou ja, daarlangs, dit was eintlik ou Dirk Ligter se wêreld daai. Nou, my ouma het hom geken, maar hulle was soos sulke, hoe sal ek sê, sulke jong meisiekindertjies nog gewees. Sy sê hulle was net so dat hulle begin pram kry. Nou, toe het hulle dan nou, dan moet hulle nou in die rivier loop gorra grawe want daar is nie water nie. Nou moet hulle daar in die nat sand moet hulle loop gorra grawe lat die water kan uitsug en dan skep hulle nou met ’n ding die skoon watertjies uit en dan in ’n groter, in die kalbasse in. Nou, toe’s hulle al so bang vir Dirk Ligter. Nou ja. Toe sit hulle dan nou en toe sê hulle: “Oeee, ek wonder waar is Dirk Ligter?” Hulle sê nog so hulle wonder waar is Dirk Ligter toe staan Dirk Ligter hier agter die taaibos op. Maar hulle sê toe hulle vir hom sien, het hulle die water en als net so gelos.

[lag]

Maar hulle sê hy was goed. Hy was goed. Dan het hulle vir hom hier, Grootrivier, het hulle hom gevang. Hy het daar skaap geslag. En, toe het die poliese hom daar vasgedruk. Nou ja. Maar daai tyd was dit nog die perde, en al dié. Dan draf hy so saam met die perde. Dan draf hy so saam met die perde. As hulle hier, na Uitkyk toe, daar uitkom op die knop op, dan sê hy vir hulle, hulle kan maar kom, hy wag vir hulle hier voor op die dorp. As hulle hier op Clanwilliam kom, dan sit die ou voor die polisiestasie, uitgerus.

[lag]

Dan het die mense vertel nou, hy was ook op ’n Nuwejaar, soos ons nou sê “oor die dae”, was hy ook opgesluit gewees. En dié aand toe sy hy vir, daar vir hulle, as daar van hulle is wat saam met hom gaan, Nuwejaar hou, dan kan hulle met hom saamgaan nou. Maar al daai hekke en deure en goeters is gesluit en roer jy daaraan, dis nog yster op yster, jy word nou net gelig. Hulle sê, wragtag, Dirk Ligter het vir hom daar ’n paar manne saam met hom gegaan. Hy het net so in die slot geblaas, en die deur saggies oop. Die anderdagmôre toe hulle hier kom vra: “Waar’s Dirk Ligter?”, toe kom Dirk Ligter al weer met die span by die tronk in, toe’t hulle klaar …

[lag]

Hulle’t klaar geloop Nuwejaar hou. Nou, of dit nou waar is, dit is wat die oumense gevertel het. Maar dié wat hy onder die perde uit gehardloop het, dit is, dit is, dis nie, want meer as een het dit vir my genoem, ja.

Die Boesmantekeninge rondom Heuningvlei – is daar miskien ’n storie wat Oom kan onthou van die Boesmantekeninge?

Man, daar is ek nou so bietjie, die, die oumense, hulle het nie, hulle het nie baie gepraat van daai, van daai mense nie. Of daar, maar hier by ons is verskriklik baie Boesmantekeninge. So ja, dit was seker ook ’n wêreld waar hulle in gekom trek het, want hier voor die berg is baie water, enne, soos hulle dan natuurlik hier gebly het hier in die skeure en klipgaaie en so, kan dit nou wees, die grotte, kan dit wees dat, dat hulle baie bedrywig gewees het hier, in dié gebied, ja. Aan die tekeninge.

Het Oom al gehoor van die stories wat hulle vertel rondom watergate en dié goeters en mense wat daarin bly?

Man, ek weet nou nie. Kyk, ons as kinders het die oumense, my ouma veral, dan nou nog van die oumense, hulle het mos nou nie wil hê jy, julle as kinders moet net wegraak en loop speel en diékant toe gaan en daai kant toe gaan nie. Nou, hier anderkant by die tweede driffie daar is ook ’n fontein. En daar by Ghoeboem (?? 11:53) is ook ’n fontein. Nou, hulle het gesê daar by Ghoeboem s’nne bly ’n geelslang in. Daai slang het ’n ster bo-op die kop. Nou maar daai fontein het opgedroog, so die slang is nou seker nie meer daar nie. En dan nou hier by, hierdie een hier anderkant by die drif, daar het hulle ook gesê, daar’s ’n, daar’t ’n waternôientjie gebly. Maar of dit nou waar is, en of dit bangmaakstories gewees het dat ons nie so ver loop speel en dingese, dié weet ek nie. En dan het ons hier ’n swemgat. Hulle noem hom Blougat. Daai gat is verskriklik diep. Jy kan daar inspring, en sak en sak, maar hulle sê hy gat tot ’n maalgat in. Daar bly ’n waternooi in, soos hulle dit daar genoem het.

Nou, dié waternooi trek jou in. Nou, ons het, wil ek sê, hier was nou al van die mense wat daar geloop swem het, maar ons as kinders het, en dis ’n bietjie ver, die swemplek, ons het nie eintlik daar geloop, ons het nou hier ’n swemdam waar ons in swem, ja. Maar, maar daai gat sê hulle is lewe. Nou ek weet nie. Dit is wat die oumense gesê het.

Het die oumense baie Karoo se kant toe gegaan hiervan af? Goed verkwansel of geruil of verkoop, of nie eintlik nie?

Ja, kyk, hier, soos ons ook sê, hier in die Sand (onhoorbaar 13:34), in die Droërivier, daar waar die Nieuwoudts, hulle het vir hom gesê ou Pieter Puts. Mense het baie gegaan soontoe. En dan was daar die Du Plessis’s, en dan was daar die Burgers. Die oumense het baie van daai mense gepraat, en gesê dit was goeie mense, veral soos dié ene, ou Pieter Puts. Nou, doerie tye, by die oorloë, daai wat, die Rebellie, in die 1913 dink ek, tot 1920 was dit mos die Rebellie, saam met die Wêreldoorlog, nou toe het die mense, jy kry nie koring nie want al die koring en kosse dit moet mos nou na die oorlog toe, dat dit maar baie moeilik gegaan met die mense hier.

Nou, dan het hulle nou hier droëboontjies, droëvrugte, en sulke goeters wat hulle nou hier uit hulle tuine uit het, dan het hulle dit nou in die nag hier op donkies gepak en dan het hulle nou in die nag gestap. Om met donkies, pakdonkies ’n dinges reg te kry, ’n nag te stap soontoe, dan moet jy, sal ek sê, moet jy sommer wieletjies aansit. Dan het hulle nou geloop, en dan het hulle nou die goed daar geverkwansel. Nou sal die boer nou weer vir hulle koring en sulke goeters gee, maar nou mag hy dit nie doen nie. Maar, maar, maar en partykere dan sê hy: “Julle moet nou geepad hier met julle donkies.” Ha, dan is daar ’n plek teen die Doringrivier, dan moet hulle nou daar met die donkies en goeterse loop wegkruip lat die veldkornette hulle nie kan kry nie. Dan het hy nou sommerso ’n komma met sy perd nou deur ’n dag so gery, gery. Dan het hy sy saalsak vol kos gemaak, brood en sulke goed. Dan het hy dit nou weer daar vir hulle geloop gee. En nou wanneer dit, wanneer dit nou weer veilig is, dan het hy nou weer gegaan en dan het hy vir hulle gesê, nee, maar hulle kan nou maar kom. Dan het hulle nou hier by sononder het hulle nou weer gepak en dan het hulle nou weer deur ’n nag gestap en as die son beginne uitkom, dan is hulle darem hierdie plase en alles deur en dan kom hulle darem hier Groenberg uit en so aan. Ja. Dit is ook hoe dit gewees het, maar jy het die slegtes gekry en jy het die goeies gekry, maar daai ou man, die oumense het baie gevertel van dié Nieuwoudt-ou. Ou Pieter Puts. Het hulle vir hom gesê. Hy het daar in die Puts gebly. Oukei.